Sérreglur fyrir sjávarútveginn eða eðlilegt gjald? Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar 10. ágúst 2022 08:01 Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Í lögum um stjórn fiskveiða er þetta orðað með eins skýrum hætti og hægt er. Þar segir að úthlutun veiðiheimilda myndi hvorki eignarrétt né óafturkallanlegt forræði yfir veiðiheimildum. Löggjafinn gæti ekki verið skýrari: heimild til að veiða jafngildi ekki eign yfir heimildunum. Veruleikinn er hins vegar annar. Kvóti gengur kaupum og sölum milli útgerða eins og hver önnur eign. Afnotin af veiðiheimildunum eru ótímabundin. Við höfum, bara í sumar, séð aukna samþjöppun á þessari sameign þjóðarinnar og þróunin er að örfáar fjölskyldur munu fara með hana sem sína eigin. Sameign þjóðarinnar verður að sameign innan nokkurra fjölskyldna. Stærsta réttlætismál íslensks samfélags Hagsmunirnir eru gríðarlegir sem birtast t.d. í harkalegum viðbrögðum við heilbrigðri umræðu um þessa stöðu. Sjálfstæðisflokkurinn sem í orði er flokkur markaðarins berst gegn öllum breytingum í þá átt að réttur til veiða verði til afnota en ekki til eignar. Flokkurinn berst gegn því að veiðiréttindi verði tímabundin en ekki eilíf. Og hann berst gegn því að greitt verði markaðsverð fyrir veiðiréttindin en ekki málamyndagjald. Umræða og gagnrýni er afgreidd sem öfund og svarað með útúrsnúningum um að það eigi ekki að tala atvinnugreinina niður. Það vakti mikla athygli þegar Seðlabankastjóri sagðist telja að Íslandi væri að miklu leyti stjórnað af hagsmunahópum og bætti við að það væri „meiri háttar mál að lenda uppi á kant við þá“. Í þeirri umræðu sem hófst við kaup Síldarvinnslunnar á Vísi fyrir 31 milljarð koma þessi orð Seðlabankastjóra aftur upp í hugann. Við kaupin lýsti Katrín Jakobsdóttir yfir áhyggjum af samþjöppun í sjávarútvegi og biðlaði til þess að fyrirtæki í sjávarútvegi sýndu samfélagslega ábyrgð. Hún deilir þessum áhyggjum með um þremur fjórðu hlutum þjóðarinnar sem hafa áhyggjur af samþjöppun í íslenskum sjávarútvegi skv. nýrri könnun. Sigurður Ingi Jóhannsson brást við með að segja að tími væri kominn á gjörbreytta gjaldtöku fyrir afnot af auðlindinni. Það verður fróðlegt að fylgjast með formönnum þessara tveggja ríkisstjórnarflokka þegar þing kemur saman í haust og hvort þau leggi fram einhverjar tillögur sem gætu rímað við orð þeirra og áhyggjur af stöðu mála. En vandamálið er auðvitað að það munu þau ekki gera því Sjálfstæðisflokkurinn ræður för þegar kemur að stefnu í sjávarútvegsmálum ríkisstjórnarinnar. Ekki í þágu þjóðarinnar Frumvarp Katrínar Jakobsdóttur um auðlindaákvæði í stjórnarskrá sagði allt sem segja þurfti í þessu samhengi. Þar var vissulega talað um þjóðareign en það orð fékk enga merkingu. Til að gefa orðinu þjóðareign raunverulega merkingu þarf skýrt orðalag um að nýting á sameiginlegri auðlind sé gerð með tímabundnum samningum og að fyrir hana skuli greitt eðlilegt gjald. Þannig myndu upphafsorð laga um stjórn fiskveiða loksins öðlast þá merkingu og niðurstöðu sem til var ætlast. Tímabinding réttinda er reyndar gegnumgangandi í lögum um auðlindir þegar stjórnvöld úthluta nýtingarrétti á náttúruauðlindum í þjóðareign. Dæmin er að finna í orkulögum, í lögum um fiskeldi, í lögum um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu. Og í frumvarpi ríkisstjórnarinnar sjálfrar um Hálendisþjóðgarð var líka talað um tímabundna samninga. Hvers vegna gildir sérregla um sjávarauðlindina? Þetta er heildarmyndin sem við blasir. Þjóðin hefur kallað eftir heilbrigðum leikreglum um sjávarauðlindina. En okkur hefur hvorki auðnast að ná um hana réttlæti né sátt. Samkvæmt skoðanakönnun Gallup vilja um 77% þjóðarinnar að útgerðir landsins greiði markaðsgjald fyrir afnot af fiskveiðiauðlindinni. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá 2016 til 2020 námu meira en 70 milljörðum króna. Útgerðir greiddu á sama tíma tæpa 35 milljarða í veiðigjöld. Veiðigjöldin voru sem sagt bara helmingur þess sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækjanna greiddu sjálfum sér í arð. Markaðsgjald færir þjóðinni sanngjarnan hlut Viðreisn hefur talað fyrir réttlæti um þessa sameiginlegu auðlind, að greitt verði markaðsgjald fyrir aðgang að fiskimiðunum. Þeir sem núna veiða gætu gert það áfram en myndu hins vegar borga eðlilegt gjald fyrir. Við viljum að ákveðinn hluti kvótans fari á markað á hverju ári. Þannig fæst markaðstengt gjald fyrir aðgang að fiskimiðunum sem mun skila íslensku þjóðarbúi umtalsvert hærri tekjum en nú er. Við viljum að þeir milljarðar sem fengjust með þessari leið færu í innviðasjóð sem kæmi byggðunum sem veiða fiskinn til góða. Við viljum sanngjarnt verð fyrir afnot af auðlindinni sem öll þjóðin á saman. Og að auðlindagjaldið nýtist til að efla uppbyggingu á innviðum landsins, styrkja tekjustofna sveitarfélaga og gera sjávarbyggðirnar enn öflugri. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Viðreisn Alþingi Sjávarútvegur Síldarvinnslan Mest lesið Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Hvers vegna er ungbarnadauði lægstur á Íslandi? Þórður Þórkelsson Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Sjá meira
Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Í lögum um stjórn fiskveiða er þetta orðað með eins skýrum hætti og hægt er. Þar segir að úthlutun veiðiheimilda myndi hvorki eignarrétt né óafturkallanlegt forræði yfir veiðiheimildum. Löggjafinn gæti ekki verið skýrari: heimild til að veiða jafngildi ekki eign yfir heimildunum. Veruleikinn er hins vegar annar. Kvóti gengur kaupum og sölum milli útgerða eins og hver önnur eign. Afnotin af veiðiheimildunum eru ótímabundin. Við höfum, bara í sumar, séð aukna samþjöppun á þessari sameign þjóðarinnar og þróunin er að örfáar fjölskyldur munu fara með hana sem sína eigin. Sameign þjóðarinnar verður að sameign innan nokkurra fjölskyldna. Stærsta réttlætismál íslensks samfélags Hagsmunirnir eru gríðarlegir sem birtast t.d. í harkalegum viðbrögðum við heilbrigðri umræðu um þessa stöðu. Sjálfstæðisflokkurinn sem í orði er flokkur markaðarins berst gegn öllum breytingum í þá átt að réttur til veiða verði til afnota en ekki til eignar. Flokkurinn berst gegn því að veiðiréttindi verði tímabundin en ekki eilíf. Og hann berst gegn því að greitt verði markaðsverð fyrir veiðiréttindin en ekki málamyndagjald. Umræða og gagnrýni er afgreidd sem öfund og svarað með útúrsnúningum um að það eigi ekki að tala atvinnugreinina niður. Það vakti mikla athygli þegar Seðlabankastjóri sagðist telja að Íslandi væri að miklu leyti stjórnað af hagsmunahópum og bætti við að það væri „meiri háttar mál að lenda uppi á kant við þá“. Í þeirri umræðu sem hófst við kaup Síldarvinnslunnar á Vísi fyrir 31 milljarð koma þessi orð Seðlabankastjóra aftur upp í hugann. Við kaupin lýsti Katrín Jakobsdóttir yfir áhyggjum af samþjöppun í sjávarútvegi og biðlaði til þess að fyrirtæki í sjávarútvegi sýndu samfélagslega ábyrgð. Hún deilir þessum áhyggjum með um þremur fjórðu hlutum þjóðarinnar sem hafa áhyggjur af samþjöppun í íslenskum sjávarútvegi skv. nýrri könnun. Sigurður Ingi Jóhannsson brást við með að segja að tími væri kominn á gjörbreytta gjaldtöku fyrir afnot af auðlindinni. Það verður fróðlegt að fylgjast með formönnum þessara tveggja ríkisstjórnarflokka þegar þing kemur saman í haust og hvort þau leggi fram einhverjar tillögur sem gætu rímað við orð þeirra og áhyggjur af stöðu mála. En vandamálið er auðvitað að það munu þau ekki gera því Sjálfstæðisflokkurinn ræður för þegar kemur að stefnu í sjávarútvegsmálum ríkisstjórnarinnar. Ekki í þágu þjóðarinnar Frumvarp Katrínar Jakobsdóttur um auðlindaákvæði í stjórnarskrá sagði allt sem segja þurfti í þessu samhengi. Þar var vissulega talað um þjóðareign en það orð fékk enga merkingu. Til að gefa orðinu þjóðareign raunverulega merkingu þarf skýrt orðalag um að nýting á sameiginlegri auðlind sé gerð með tímabundnum samningum og að fyrir hana skuli greitt eðlilegt gjald. Þannig myndu upphafsorð laga um stjórn fiskveiða loksins öðlast þá merkingu og niðurstöðu sem til var ætlast. Tímabinding réttinda er reyndar gegnumgangandi í lögum um auðlindir þegar stjórnvöld úthluta nýtingarrétti á náttúruauðlindum í þjóðareign. Dæmin er að finna í orkulögum, í lögum um fiskeldi, í lögum um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu. Og í frumvarpi ríkisstjórnarinnar sjálfrar um Hálendisþjóðgarð var líka talað um tímabundna samninga. Hvers vegna gildir sérregla um sjávarauðlindina? Þetta er heildarmyndin sem við blasir. Þjóðin hefur kallað eftir heilbrigðum leikreglum um sjávarauðlindina. En okkur hefur hvorki auðnast að ná um hana réttlæti né sátt. Samkvæmt skoðanakönnun Gallup vilja um 77% þjóðarinnar að útgerðir landsins greiði markaðsgjald fyrir afnot af fiskveiðiauðlindinni. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá 2016 til 2020 námu meira en 70 milljörðum króna. Útgerðir greiddu á sama tíma tæpa 35 milljarða í veiðigjöld. Veiðigjöldin voru sem sagt bara helmingur þess sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækjanna greiddu sjálfum sér í arð. Markaðsgjald færir þjóðinni sanngjarnan hlut Viðreisn hefur talað fyrir réttlæti um þessa sameiginlegu auðlind, að greitt verði markaðsgjald fyrir aðgang að fiskimiðunum. Þeir sem núna veiða gætu gert það áfram en myndu hins vegar borga eðlilegt gjald fyrir. Við viljum að ákveðinn hluti kvótans fari á markað á hverju ári. Þannig fæst markaðstengt gjald fyrir aðgang að fiskimiðunum sem mun skila íslensku þjóðarbúi umtalsvert hærri tekjum en nú er. Við viljum að þeir milljarðar sem fengjust með þessari leið færu í innviðasjóð sem kæmi byggðunum sem veiða fiskinn til góða. Við viljum sanngjarnt verð fyrir afnot af auðlindinni sem öll þjóðin á saman. Og að auðlindagjaldið nýtist til að efla uppbyggingu á innviðum landsins, styrkja tekjustofna sveitarfélaga og gera sjávarbyggðirnar enn öflugri. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun