10 ára óvissuferð í boði Bjarna Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar 12. apríl 2023 08:00 Aldrei hafa fleiri keypt sér sína fyrstu íbúð en á árunum 2020 og 2021. Aðstæður voru góðar, talað var um að svo yrði áfram og að tími verðtryggðra lána væri liðinn. Aðeins tveimur árum síðar er verðbólgan tæp 10% og stýrivextir Seðlabankans 7,5%. Ekki er búist við að markmið Seðlabankans um 2,5% verðbólgu náist fyrr en 2027. Tími verðtryggðra lána er ekki liðinn og ungt fólk býr ekki lengur í lágvaxtalandinu Íslandi. Ungt fólk býr heima hjá foreldrum sínum því það er ekki hægt að kaupa íbúð nema að eiga pabba eða mömmu sem geta hlaupið undir bagga. Vextir á Íslandi hafa hækkað margfalt á við önnur ríki þar sem verðbólgan er svipuð. Tveir valkostir „Vandi okkar er sá að við höfum dálítið tapað trú fólks á að við náum verðbólgunni niður. Það verður að breytast“, sagði Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra á dögunum þegar hann kynnti fjármálaáætlun sína fyrir 2024-2028. Fyrir aðeins 18 mánuðum teppalagði Sjálfstæðisflokkurinn nánast allt auglýsingapláss sem fannst fyrir þingkosningar með slagorðinu Land tækifæranna. Það væri stöðugleikinn sem gerði Ísland að landi tækifæranna. Kjósendur hefðu val um stöðugleika eða óvissuferð. Skilaboðin voru skýr: Stöðugleikinn veltur á því að ríkisstjórnin sitji áfram. Þar talaði fjármálaráðherra beint inn í veski landsmanna og minnti á að tugþúsundir Íslendinga væru nú með lægri afborganir vegna þess að vextir væru lágir. Það væri engin tilviljun. Þessir sömu Íslendingar finna nú harkalega fyrir því að óvissuferðin var þegar allt kom til alls í boði Sjálfstæðisflokksins. Kjósendur fengu hins vegar þann pólitíska stöðugleika sem fjármálaráðherra þráði: engar breytingar við ríkisstjórnarborðið. Eða tvær þjóðir? Staðreyndin er sú að það er ekki jafnt gefið á Íslandi. Hér býr ein þjóð í krónuhagkerfi sem tekur á sig margfalt hærri vaxtahækkanir en þarf í grannríkjunum. Svo er það hin þjóðin. Fyrirtækin sem nota aðra gjaldmiðla en krónuna og gera upp í evru og dollara. Alls eru þetta 248 fyrirtæki, þar á meðal stærstu sjávarútvegsfyrirtæki landsins. Ástæða þess að fyrirtækin velja annan gjaldmiðil en krónu er einföld og mjög skiljanleg. Krónan kostar of mikið og er óútreiknanleg. Sífelldar vaxtahækkanir hafa þess vegna ekki áhrif á þessi fyrirtæki. Vaxtahækkanirnar hafa hins vegar mikil áhrif á venjulegt fólk með húsnæðislán og þau fyrirtæki sem eru eftir inni í krónuhagkerfinu. Þetta eru litlu og meðalstóru fyrirtækin og fólkið sem er að reyna að eignast heimili. Fyrir venjulegt fólk er ekkert sem mælir með krónunni. Krónan leiðir af sér hærri vexti og fákeppni því erlend fyrirtæki vilja ekki starfa í krónuhagkerfinu. Þau vilja stöðugleika. Þar af leiðandi vantar heilbrigða samkeppni á tryggingamarkaði, bankamarkaði, matvörumarkaði og víðar. Krónan er ljósmóðir fákeppninnar. Í síðasta fjárlagafrumvarpi blasti við að fjármálaráðherra ætlaði ekki að berjast gegn verðbólgunni. Þvert á móti var farið í hækka gjöld sem ýtti undir meiri verðbólgu. Raunverulegt aðhald var ekkert og engar aðgerðir til að stöðva skuldasöfnun. Viðreisn lagði mikla áherslu á mikilvægi þess að berjast með Seðlabankanum gegn verðbólgu. Við lögðum fram nokkrar breytingartillögur, m.a. að skuldir ríkisins yrðu lækkaðar um 20 milljarða á árinu. Tillögur um fækkun ráðuneyta, tillögur um hækkun veiðigjalda og tillögur um hækkun kolefnisgjalds. Allar voru þessar tillögur felldar. Fjárlög fjármálaráðherra enduðu í 120 milljarða mínus. Ábyrgðarleysi kostar Í nýrri fjármálaáætlun segir að vaxandi verðbólga kalli á aðhald í opinberum fjármálum. Vandamálið er að þessum orðum er ekki fylgt eftir. Þar er líka fjallað um að vaxtakjör ríkisins hafi versnað. Fá Evrópuríki eru með hærra hlutfall vaxtakostnaðar en Ísland og vaxtakostnaður er þriðji stærsti útgjaldaliður ríkisins. Ríkið er þar í svipaðri stöðu og heimilin. Lánin eru dýrari. Fjármálaráðherra segir að þess vegna séu miklir hagsmunir fólgnir í því að „halda skuldavexti í lágmarki.” Markmiðið er sem sagt ekki að lækka skuldir heldur að auka þær ekkert ofboðslega. Í sömu fjármálaáætlun segir samt: „Það eru því miklir hagsmunir fólgnir í því fyrir ríkissjóð að draga úr hallarekstri eins og kostur er og lækka með því fjármagnskostnað. Minni halli dregur einnig úr þörf Seðlabankans á að hækka stýrivexti.” En þrátt fyrir að samhengið sé augljóst milli þess að ríkið minnki halla og að Seðlabanki neyðist til að hækka vexti gerist lítið. Engin augljós merki eru heldur um að ráðast eigi í tekjuöflun, svo sem með því að sækja tekjur í sjávarútveginn eða með gjaldtöku á ferðaþjónustu. Fjármálaáætlun talar um að veiðigjöld verði mögulega hækkuð 2025 og að sala á Íslandsbanka muni leiða til að hægt sé að lækka skuldir og vaxtakostnað. Vandamálið er að mikilvæg sala er nú í uppnámi. Ástæðan eru þættir sem tengjast fjármálaráðherra. Tekjurnar verða því aðallega sóttar til fjölskyldnanna í landinu sem eru að sprengja sig á húsnæðislánum og til sömu fyrirtækja og eru föst í krónuhagkerfinu. Þau fá nú á sig skattahækkun. Seðlabankinn hefur á sama tíma hækkað stýrivexti tólf sinnum í röð og vextir á óverðtryggðum húsnæðislánum eru komnir yfir 9%. Seðlabankinn hefur sömuleiðis þrengt lánaskilyrði. Það er erfiðara en áður að taka lán og kaupa íbúð. Allar þessar aðgerðir bíta ungt fólk og barnafjölskyldur fast. Og allt hækkar Hallarekstur ríkissjóðs verður áfram staðreynd út árið 2027. Á vakt fjármálaráðherra hefur orðið ævintýraleg útgjaldaaukning sem skilað hefur mörg hundruð milljarða króna halla. Ekkert heimili væri hægt að reka með þessum hætti. Og fá heimili myndu setja sér það sem markmið að hægja á aukningu útgjalda þegar við blasir að dæmið gengur alls ekki upp. Allt gerist þetta á vakt flokksins sem treystir engum nema sjálfum sér til að fara vel með skattfé. Á vakt flokksins sem farið hefur með völd í fjármálaráðuneytinu, með stuttu hléi, síðastliðinn áratug. Fyrir síðustu kosningar sagði fjármálaráðherra: „Við þurfum öll að borga fyrir ábyrgðarleysi með hærri afborgunum um mánaðamótin, í hærri sköttum á launaseðlinum og í hærra verði á kassanum úti í búð.“ Og allt er þetta að ganga eftir - á vakt Sjálfstæðisflokksins. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Húsnæðismál Viðreisn Seðlabankinn Fjármál heimilisins Mest lesið Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal Skoðun Halldór 26.04.2025 Halldór Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Aldrei hafa fleiri keypt sér sína fyrstu íbúð en á árunum 2020 og 2021. Aðstæður voru góðar, talað var um að svo yrði áfram og að tími verðtryggðra lána væri liðinn. Aðeins tveimur árum síðar er verðbólgan tæp 10% og stýrivextir Seðlabankans 7,5%. Ekki er búist við að markmið Seðlabankans um 2,5% verðbólgu náist fyrr en 2027. Tími verðtryggðra lána er ekki liðinn og ungt fólk býr ekki lengur í lágvaxtalandinu Íslandi. Ungt fólk býr heima hjá foreldrum sínum því það er ekki hægt að kaupa íbúð nema að eiga pabba eða mömmu sem geta hlaupið undir bagga. Vextir á Íslandi hafa hækkað margfalt á við önnur ríki þar sem verðbólgan er svipuð. Tveir valkostir „Vandi okkar er sá að við höfum dálítið tapað trú fólks á að við náum verðbólgunni niður. Það verður að breytast“, sagði Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra á dögunum þegar hann kynnti fjármálaáætlun sína fyrir 2024-2028. Fyrir aðeins 18 mánuðum teppalagði Sjálfstæðisflokkurinn nánast allt auglýsingapláss sem fannst fyrir þingkosningar með slagorðinu Land tækifæranna. Það væri stöðugleikinn sem gerði Ísland að landi tækifæranna. Kjósendur hefðu val um stöðugleika eða óvissuferð. Skilaboðin voru skýr: Stöðugleikinn veltur á því að ríkisstjórnin sitji áfram. Þar talaði fjármálaráðherra beint inn í veski landsmanna og minnti á að tugþúsundir Íslendinga væru nú með lægri afborganir vegna þess að vextir væru lágir. Það væri engin tilviljun. Þessir sömu Íslendingar finna nú harkalega fyrir því að óvissuferðin var þegar allt kom til alls í boði Sjálfstæðisflokksins. Kjósendur fengu hins vegar þann pólitíska stöðugleika sem fjármálaráðherra þráði: engar breytingar við ríkisstjórnarborðið. Eða tvær þjóðir? Staðreyndin er sú að það er ekki jafnt gefið á Íslandi. Hér býr ein þjóð í krónuhagkerfi sem tekur á sig margfalt hærri vaxtahækkanir en þarf í grannríkjunum. Svo er það hin þjóðin. Fyrirtækin sem nota aðra gjaldmiðla en krónuna og gera upp í evru og dollara. Alls eru þetta 248 fyrirtæki, þar á meðal stærstu sjávarútvegsfyrirtæki landsins. Ástæða þess að fyrirtækin velja annan gjaldmiðil en krónu er einföld og mjög skiljanleg. Krónan kostar of mikið og er óútreiknanleg. Sífelldar vaxtahækkanir hafa þess vegna ekki áhrif á þessi fyrirtæki. Vaxtahækkanirnar hafa hins vegar mikil áhrif á venjulegt fólk með húsnæðislán og þau fyrirtæki sem eru eftir inni í krónuhagkerfinu. Þetta eru litlu og meðalstóru fyrirtækin og fólkið sem er að reyna að eignast heimili. Fyrir venjulegt fólk er ekkert sem mælir með krónunni. Krónan leiðir af sér hærri vexti og fákeppni því erlend fyrirtæki vilja ekki starfa í krónuhagkerfinu. Þau vilja stöðugleika. Þar af leiðandi vantar heilbrigða samkeppni á tryggingamarkaði, bankamarkaði, matvörumarkaði og víðar. Krónan er ljósmóðir fákeppninnar. Í síðasta fjárlagafrumvarpi blasti við að fjármálaráðherra ætlaði ekki að berjast gegn verðbólgunni. Þvert á móti var farið í hækka gjöld sem ýtti undir meiri verðbólgu. Raunverulegt aðhald var ekkert og engar aðgerðir til að stöðva skuldasöfnun. Viðreisn lagði mikla áherslu á mikilvægi þess að berjast með Seðlabankanum gegn verðbólgu. Við lögðum fram nokkrar breytingartillögur, m.a. að skuldir ríkisins yrðu lækkaðar um 20 milljarða á árinu. Tillögur um fækkun ráðuneyta, tillögur um hækkun veiðigjalda og tillögur um hækkun kolefnisgjalds. Allar voru þessar tillögur felldar. Fjárlög fjármálaráðherra enduðu í 120 milljarða mínus. Ábyrgðarleysi kostar Í nýrri fjármálaáætlun segir að vaxandi verðbólga kalli á aðhald í opinberum fjármálum. Vandamálið er að þessum orðum er ekki fylgt eftir. Þar er líka fjallað um að vaxtakjör ríkisins hafi versnað. Fá Evrópuríki eru með hærra hlutfall vaxtakostnaðar en Ísland og vaxtakostnaður er þriðji stærsti útgjaldaliður ríkisins. Ríkið er þar í svipaðri stöðu og heimilin. Lánin eru dýrari. Fjármálaráðherra segir að þess vegna séu miklir hagsmunir fólgnir í því að „halda skuldavexti í lágmarki.” Markmiðið er sem sagt ekki að lækka skuldir heldur að auka þær ekkert ofboðslega. Í sömu fjármálaáætlun segir samt: „Það eru því miklir hagsmunir fólgnir í því fyrir ríkissjóð að draga úr hallarekstri eins og kostur er og lækka með því fjármagnskostnað. Minni halli dregur einnig úr þörf Seðlabankans á að hækka stýrivexti.” En þrátt fyrir að samhengið sé augljóst milli þess að ríkið minnki halla og að Seðlabanki neyðist til að hækka vexti gerist lítið. Engin augljós merki eru heldur um að ráðast eigi í tekjuöflun, svo sem með því að sækja tekjur í sjávarútveginn eða með gjaldtöku á ferðaþjónustu. Fjármálaáætlun talar um að veiðigjöld verði mögulega hækkuð 2025 og að sala á Íslandsbanka muni leiða til að hægt sé að lækka skuldir og vaxtakostnað. Vandamálið er að mikilvæg sala er nú í uppnámi. Ástæðan eru þættir sem tengjast fjármálaráðherra. Tekjurnar verða því aðallega sóttar til fjölskyldnanna í landinu sem eru að sprengja sig á húsnæðislánum og til sömu fyrirtækja og eru föst í krónuhagkerfinu. Þau fá nú á sig skattahækkun. Seðlabankinn hefur á sama tíma hækkað stýrivexti tólf sinnum í röð og vextir á óverðtryggðum húsnæðislánum eru komnir yfir 9%. Seðlabankinn hefur sömuleiðis þrengt lánaskilyrði. Það er erfiðara en áður að taka lán og kaupa íbúð. Allar þessar aðgerðir bíta ungt fólk og barnafjölskyldur fast. Og allt hækkar Hallarekstur ríkissjóðs verður áfram staðreynd út árið 2027. Á vakt fjármálaráðherra hefur orðið ævintýraleg útgjaldaaukning sem skilað hefur mörg hundruð milljarða króna halla. Ekkert heimili væri hægt að reka með þessum hætti. Og fá heimili myndu setja sér það sem markmið að hægja á aukningu útgjalda þegar við blasir að dæmið gengur alls ekki upp. Allt gerist þetta á vakt flokksins sem treystir engum nema sjálfum sér til að fara vel með skattfé. Á vakt flokksins sem farið hefur með völd í fjármálaráðuneytinu, með stuttu hléi, síðastliðinn áratug. Fyrir síðustu kosningar sagði fjármálaráðherra: „Við þurfum öll að borga fyrir ábyrgðarleysi með hærri afborgunum um mánaðamótin, í hærri sköttum á launaseðlinum og í hærra verði á kassanum úti í búð.“ Og allt er þetta að ganga eftir - á vakt Sjálfstæðisflokksins. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun