Skoðun

Réttlæti hins sterka: Dómsmál sem þanin eru út

Jörgen Ingimar Hansson skrifar

Í grein sem birtist hér í Vísi snemma í júlí hélt ég því fram að hinn fjárhagslega sterki ætti auðvelt með að blása út dómsmál og gera þau þannig miklu dýrari fyrir þann sem hefur minna milli handanna. Nógu rándýr væru þau samt og erfitt fjár­hags­lega að standa í málarekstri þótt kostnaðurinn væri ekki margfaldaður með því. Nú langar mig til þess að útskýra það nánar.

Flestir telja að málarekstur gangi út á það sem er rétt eða rangt. Mikill hluti mál­a­­rekstrarins, getur hins vegar farið í að aðilar málsins séu með sífelld mótmæli og kröfur sem hinn aðilinn á að vinna í. Næst­um allur rekstur máls­ins getur farið í það. Á þennan hátt má jafnvel snúa málinu sér í hag.

Algengast er að stuðst sé við ýmis lög og lagareglur sem Alþingi hefur sett:

Í fyrsta lagi er það forræðisreglan, það er reglan um forræði málflytjenda á gangi máls­ins, það er að þeir stýri honum en síður dómarinn sem aðeins grípur inn í við sér­stak­ar aðstæður. Vilji annar aðili málsins þenja það út verð­ur hann því seint stopp­aður af.

Eins og allir vita gengur það ekki upp að þrír aðilar með jafn ólíka hagsmuni og oftast er í dómsmáli reyni að stjórna framkvæmd þess óháðir hver öðrum og hver á sinn hátt. Niðurstaðan er því mikil hætta á óstjórn og að sá sem ætlar sér að ganga lengst í að þenja málið út sé sá sem ræður í raun. Allt er þetta í boði Alþingis.

Í öðru lagi má nefna málshraðaregluna, það er lagaregluna um að aðilar máls eigi að hraða dómsmáli sem verða má. Hún virðist samt einkum notuð til þess að reyna að hindra að sannanir komist að þegar and­stæðing­urinn þarf að afla þeirra. Þá liggur allt í einu mikið á. Merkilegt er hve mikið púður getur farið í að koma í veg fyrir að hinn aðilinn geti komið sönnunargögnum að í málinu.

Í þriðja lagi er það þagnarreglan. Hún gengur út á það að aðilar máls þurfa ekki að svara spurningum í réttarsal og heldur ekki að leggja fram gögn sem hinn aðili málsins krefst að hann geri, þar sem það sé afgerandi fyrir niðurstöðu málsins. Það virðist gert til þess að hygla hinum best settu í þjóðfélaginu sem reyndar kemur mis­indismönnum best þegar upp er staðið. Almenningur hefur sára sjaldan eitthvað að fela. Þetta gefur þeim þann möguleika að beita í staðinn gagnkröfum sem þeim hentar, sem hinn aðili málsins þarf að vinna í. Síðan má beita málshraðaregl­unni til þess að hindra eða tefja fyrir því að hann geti það.

Í fjórða lagi er svo sú regla sem ég kalla sannleiksregluna. Hún mun ekki vera til í dómskerfinu í þeirri mynd sem ég set hana fram. Hún gengur út á það að vara­samt geti verið að segja sannleikann í dómsal en oft til framdráttar að segja ósatt. Fyrir kemur að snúa má málinu sér í hag með því. Stundum mætti kalla dómsalinn vettvang lyg­inn­ar.

Beiting lagareglnanna getur leitt til glundroða og gefur málflytj­endum möguleika á því að stýra málinu í þann farveg sem kemur andstæðingnum sem allra verst og ýta kostn­aði á hann á margvíslegan hátt í þeim mæli að helst minnir á pókerspil. Þar á sá sem hefur takmarkaðri fjárráð undir högg að sækja vegna þess að hann get­ur ekki lagt eins mikið undir.

Uppskriftin við að tefja mál virðist vera að flækja málið eftir því sem smugur eru finnanlegar en lagasetning Alþingis og framkvæmd þeirra í höndum dómskerfisins gera það að verkum að þær eru fyrir hendi í ríkulegum mæli.

Aðferðinni sem er, held ég, oftast beitt, má að mörgu leyti líkja við veiðar. Kast­að er fram agni, í formi alls konar mótmæla, tillagna og ásakana í þeirri von að hinn aðilinn eða dómarinn geri eitthvað sem gefur tilefni til deilna og þar með til sérstaks kostn­aðar eða tafa.

Vonast er til að hinn aðilinn gleypi agnið. Ef ekki er bitið á öngulinn virðist það engar afleiðingar hafa. Sama þótt til­gangurinn hafi greinilega verið sá að tefja málið að óþörfu og auka þannig kostnað fyrir báða aðila og ríkið. Athuga þarf að þessu má kerfisbundið beita gegn þeim sem minna fé hafa á milli handa. Á þennan hátt má jafnvel hafa áhrif á niðurstöðu málsins. Mér fannst það gerast í dómsmál­inu sem ég lenti í og er nánar lýst í nýlegri bók minni Réttlæti hins sterka, Ádeila á dóms­kerf­ið og Alþingi.

Auðvitað má beita hvaða ráði sem ímyndunaraflið lætur manni í té. Sem dæmi má nefna að fjórum sinn­um var tilkynnt að fólk erlendis frá ætl­aði að vera viðstatt einhverja at­burði í málinu og því frestað til þess að svo gæti orðið. Á síðustu stundu var ann­að­hvort beðið um að málinu væri enn frestað eða komu aflýst. Aðal­atriðið var að það kom aldrei neinn en málið frestaðist um vikur eða mánuði í hvert sinn. Engu máli skiptir hve augljós ætlunin sé að þenja málið út. Réttlæti dómstóls­ins felst í því í boði Alþingis að jafnræði felist í því að fjárráð aðila máls skipti ekki máli jafnvel þó annar þeirra sé að leggja nánast aleiguna undir meðan hinn sé í raun að setja smáaura í púkkið miðað við fjárráð hans.

Athuga þarf að lögmenn beggja aðila hafa yfirleitt fjárhagslegan ávinning af öll­um töf­unum og kostnaðaraukanum sem verður af ofangreindu. Athyglisvert er hve dómskerfið virðist hagstætt þeim sem vinna í því. Lögmönnum verður þannig allt til fjár hvernig sem mál fara

Eins og fram kemur í bók minni Réttlæti hins sterka sem kom út fyrir stuttu síð­an er megin tillaga mín að dómar­inn eigi að taka tillit til fjárhagslegra aðstæðna aðila og stjórna öllu ferlinu frá upp­hafi til enda og geti kallað eftir öllum sönnunar­gögnum. Þá get­ur hann að minnsta kosti slegið afgerandi á glund­roð­ann, hinn ill­fyrir­sjáan­lega kostn­­að og pókerspilið.

Og þá er bara eftir að spyrja hvort allir séu jafnir fyrir lögunum. Augljóslega ekki. Fyrir dómi stendur sá betur sem hefur meira milli handanna. Ég tel reyndar misindismanninn standa best að vígi.

Höfundur er rekstrarverkfræðingur.




Skoðun

Sjá meira


×