Skoðun

Réttlæti hins sterka, málskostnaðartrygging og löggeymsla

Jörgen Ingimar Hansson skrifar

Í þessari grein ætla ég að fjalla um tvær öflugar lagagildrur Alþingis og dómskerfisins sem ein­göngu snúa að þeim sem lenda í dómsmáli og hafa lítið fé milli handanna, það er málskostnaðartryggingu og löggeymslugerð.

Félítill aðili getur lent í því þegar í upphafi reksturs á dómsmáli að vera kraf­inn um tryggingu fyrir hugs­anlegum máls­kostnaði, það er að segja svokallaða máls­kostn­aðartrygg­ingu. Venjulega þarf sá sem tapar máli að greiða hinum aðilanum svokallaðan málskostnað sem yfirleitt hleyp­ur á ein­hverj­um milljónum króna. Til einskis er að krefja hinn fjárhagslega sterka um hið sama. Hann mun eiga auðvelt með að sýna fram á greiðslugetu sína.

Einungis varnaraðili getur lagt fram kröfu um málskostnaðartryggingu og aðeins í upphafi málsrekstrar. Henni er ætlað að tryggja að sækjandi málsins muni örugg­lega greiða málskostnaðinn tapi hann málinu.

Greiðslutrygging gengur út á það að sóknaraðili setji til dæmis fasteign að veði eða leggi dómsákvarðaða upphæð inn á reikn­ing í vörslu dómsins sem þá er vænt­anlega að hluta eða alveg eign andstæðingsins fari málið honum í vil.

Ef um sjálft aðalmálið (efnismálið) er að ræða getur tryggingin numið einhverj­um milljón­um króna. Sú upphæð er þá fryst allan þann tíma sem málareksturinn stendur yfir sem vel gæti verið nokkur ár. Viðkomandi er þá hindraður í að nota þá fjármuni á meðan. Ef hins vegar er um hluta máls að ræða, eins og til dæmis mats­mál til umfjöllunar um einhvern hluta aðalmálsins, getur upphæðin frekar ver­ið hundruðir þúsunda króna sem eru frystar í einhverja mánuði eða eitt ár. Setji stefn­andi ekki tryggingu segir í lögunum að málinu skuli vísað frá dómi.

Er þetta ekki réttlæti hins sterka eða eigum við í þessu tilfelli heldur að tala um hnefarétt?

Ég fékk á sínum tíma lánað um tíu síðna plagg um málskostnaðartryggingu þar sem fram kom að til­gang­ur­inn með lögunum hefði verið að losna við aðila úr dóms­­­­kerfinu sem væru að reka tilgangslaus mál. Vakti það athygli mína að ekkert dæmi var um að tryggingin hefði verið úrskurðuð af þeim orsökum, heldur einung­is vegna þess að af einhverj­um ástæðum hefði ekki verið talið öruggt að sá sem sótti málið væri borgunarmað­ur fyrir málskostnaðinum ef til hans kæmi.

Þrátt fyrir það að venjan sé sú í dóms­mál­um að sá sem haldi einhverju fram sé sá sem sanna þurfi mál sitt voru þarna dæmi um hið gagnstæða, að sá sem krafan var gerð til yrði að sýna fram á að hann væri borgun­ar­maður. Samkvæmt því er niður­staðan sú að raun­­­­verulegur tilgangur laganna hafi verið sá að hindra þá sem hafi lítið handa á milli í að fara í dómsmál eða gera þeim að minnsta kosti óskunda fyrir bragðið. Það ætla ég að minnsta kosti að sé afleiðing þeirra.

Þarna setja Alþingi og dómskerfið þann staðal að það að eiga takmark­að fé sé það sama og að reka tilgangslaust mál. Hér bókstaflega verður að spyrja: Með þessar upplýsingar í huga er einhver þeirrar skoðunar að allir séu jafnir gagnvart lögunum óháð efnahag?

Lögin virðast beinast að því að þeir sem eru best staddir í þjóðfélaginu geti var­ist hvers konar hatursmálsóknum hinna efnaminni. Engin lög eru til þess að vernda hina efnaminni fyrir hatursmálsóknum hinna efnameiri. Eftir því sem ég best get skilið á umfjöllun í fréttum hafði mál Samherja gegn starfsmönn­um Seðlabankans þá náttúru. Hún var látin viðgangast árum saman án þess að nokkur gripi í taum­ana.

Nú skulum við skoða aðeins löggeymslu og hvað hún þýðir. Henni er unnt að beita gegn aðila sem hefur tapað máli í undirrétti og fengið á sig dæmdan máls­kostnað en áfrýjar til efra dómstigs. Með henni er þó ekki unnt að koma beinlínis í veg fyrir áfrýjunina heldur er unnt að gera áfrýjandann gjaldþrota nema hann setji trygging­una.

Ekki þarf fyrst að gera árangurslaust fjárnám eins og þörf er á í innheimtu­mál­um og hægir mjög á framkvæmdinni heldur er gengið beint í gjaldþrotsgerðina að und­angenginni meðferð hjá sýslumanni. Að því loknu, sem gæti tekið nokkra mán­uði, missir sá, sem þessu er beitt gegn, forræði yfir sínum fjár­málum með öllum þeim skaða sem það getur valdið.

Hvort sem hann vinnur málið á efra dómsstigi eða ekki verður hann að gera upp sín mál og þá einnig við aðra kröfuhafa og væntanlega að greiða skiptastjór­an­um veru­legt fé fyrir hans ómak þannig að þetta gæti verið mikill fjár­hags­legur skaði, óháð niðurstöðu efra dómstigs.

Sterk hefð er fyrir því hér á landi að sá sem lendir í fjárþurrð sleppi oftast sæmi­lega vel frá henni. Yfirleitt byggist það á því að enginn lánadrottinn sjái sér hag í því að gera viðkomandi gjaldþrota enda verður hann að greiða nokkur hundruð þús­und krón­ur til ríkissjóðs fyrir að gera það án þess að fá af því nokkurn ávinning umfram aðra kröfuhafa.

Eftir því sem ég best veit þarf sá sem beitir löggeymslu aðeins að greiða brot af ofangreindri greiðslu fyrir að koma einhverjum í venjulegt gjaldþrot, jafnvel upp­hæð sem aðeins nemur tugum þúsunda.

Sá sem beittur er lög­geymslu en vinnur dómsmálið getur farið í skaðabótamál við þann sem hefur beitt því. Ég held reyndar að það sé varla raunhæft nema í mjög stóru máli þar sem miklir fjármunir eru í húfi, helst tugir milljóna, þannig að þau lög virðast aðeins sýndarmennska og virðist ágætt sýni­dæmi um hvernig lögin eru sett, það er fyrir hinn sterka.

Auðvitað á að leggja málskostnaðartryggingu og löggeymslu niður og þó fyrr hefði verið. Athyglisvert er að Alþingi setji svona lög og upplýsandi hvernig það fer með vald sitt gagnvart almenningi. Að minnsta kosti eru þessar lagasetningar og framkvæmd þeirra öllum til skammar sem komið hafa nálægt þeim án þess að vekja athygli á ósanngirninni í þeim. Tekið skal fram að fyllri lýsingu á málinu er að fá í nýlegri bók minni: Réttlæti hins sterka. Ádeila á dómskerfið og Alþingi.

Að lokum þarf að spyrja hvort almenningi sé óhætt í dómssölum. Ég tel að Al­þingi og dómskerfið hafi séð til þess að svo sé ekki.

Höfundur er rekstrarverkfræðingur.




Skoðun

Sjá meira


×