Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar 5. maí 2024 11:01 Orkuskiptin ekki málið? Hingað til hafa margir staðið í þeirri trú að orkuskiptin væru aðalviðfangefnið í orkumálum landsmanna. Því varð undrun mín mikil á upplýsingafundi Orkuveitunnar fyrir nokkrum dögum. Þar kynnti forstjórinn nýjar áherslur, „straumhvörf í orkumálum“; við viljum „taka umræðuna lengra,“ sagði hann; laða til landsins erlend fyrirtæki til að nýta orkuna. Annar stjórnandi Orkuveitunnar talaði um „græna orkuframleiðslu á heimsvísu“—að sjálfsögðu í „sátt við náttúruna“. Mér fannst um stund ég vera kominn langt aftur á síðustu öld. Hefur þessi stefnubreyting hlotið blessun þeirra sem fara með almannavaldið, umsjónaraðila orkuauðlinda landsins og eigenda stærstu orkufyrirtækjanna? Er sátt um hana meðal helstu hagaðila? Það eru ekki nema 17 ár síðan hörð samfélagsátök stóðu um byggingu virkjunar á Austurlandi. Erum við á leið í enn eina söluferðina til erlendra stórfyrirtækja? Er þörf fyrir þessar framkvæmdir—þegar efnahagslífið stendur á blístri og ekkert er hægt að gera nema flytja inn til þess erlent vinnuafl? Rétt er að minnast þess að við höfum áður farið kollhnísa í atvinnumálum með offjárfestingu í ákveðnum greinum—við höfum meira að segja átt lítið notaðar virkjanir í langan tíma, sem er dýrkeypt ráðstöfun, eins og tveir stjórnendur hjá Landsvirkjun minntu á í nýlegri blaðagrein. Staðreyndir á reiki Orkumálaráðherra er tamt að tala um orkuskort. Á áðurnefndum fundi sagði hann af myndbandi: „Við erum bara á vondum stað. Og við erum eiginlega ekkert búin að gera í 15 ár í raforku, í 20 ár í hitaveitu, og það er bara komið að skuldadögum“ (upptaka er aðgengileg á https://orkuveitan.is/hrein-taekifaeri). Ég get ekki betur séð en að hér sé um fölsun staðreynda að ræða. Raforkuframleiðsla í landinu (vatns og jarðvarma) er nú um 20 teravattstundir (TWh) á ári. Hún hefur aukist um 2,2 TWh á tíu árum, eða um 12%—þar af eru þrjár stórframkvæmdir, Búðarhálsvirkjun, Þeistareykjastöð og Búrfellsstöð 2; ef farið er aftur fyrir byggingu Kárahnjúkavikjunar þá hefur framleiðslan tvöfaldast. (Sjá https://ff7.is/2024/02/er-ekkert-verid-ad-framleida/). Varð enginn var við þessa aukningu og í hvað fór hún? Hún fór ekki nema að litlu leyti til heimilanna í landinu. Lykilstaðreyndir varðandi orkumálin virðast hafa farið forgörðum. Nefnum nokkrar: Orkustofnun segir í orkuspá sinni: Bein notkun raforku vegna orkuskipta verður nærri 2,4 teravattstundir (TWh) og allt að 10 TWh vegna framleiðslu rafeldsneytis árið 2050 til jafns við notkun innanlands og millilanda. Orkuskiptin munu eiga sér stað í áföngum, enda liggja ýmsar tæknilegar lausnir ekki enn fyrir, t.d. varðandi skip og flugvélar. Áætlað er að orkuskiptin nái hámarki 2050 til 2060. Fram hefur komið að vegna rafbílavæðingar allra fólksbíla í landinu þurfi einungis að auka raforkuframleiðslu um 3%. Vitað er að flutningskerfi hamlar nýtingu þeirrar raforku sem framleidd er; í fréttum RÚV í desember kom fram að þessi sóun á raforkunni næmi 0,5-1,2 TWh, amk. jafnmikið og Kröfluvirkjun framleiðir. Mikill seinagangur hefur verið við úrbætur á flutningskerfinu, sem væntanlega er hagkvæmasti orkuöflunarkosturinn og mikilvægur fyrir orkuöryggi landsmanna—þar liggur hundurinn grafinn varðandi nokkrar fiskimjölsverksmiðjur sem ekki hafa aðgang að nægilegu rafmagni. Það er svosem góðra gjalda vert að orkufyrirtækin athugi alla hagkvæma orkukosti fyrir framtíðna. Þau munu vera að skoða margt, ekki aðeins raforku og varmaorku (þ.á.m. lághitaorku), heldur líka sólarorku, sjávarölduorku, og vindorku. En til hvaða verkefna? Hverju má fórna til? Á hvaða tíma?Orkuöflunartækninni fleygir fram og ástæða virðist vera til að bíða með sum verkefni svo við sitjum ekki uppi með óhagkvæm náttröll sem þegar hafa valdið miklum skaða. Ákefðin virðist hafa aukist til muna og hættan blasir við. Engar vindorkuvirkjanir á viðkvæmum stöðum Margt bendir til að þróunin verði jafn kaótísk og orkumálaumræðan. Opinberu orkufyrirtækin eru með langan óskalista yfir nýjar virkjanir. Og nú eru einkaaðilar líka komnir á fullt. Hvað eru margar smærri vatnsvirkjanir í undirbúningi á þeirra vegum? Fyrir liggur að 34 vindmylluverkefni séu í þróun og nokkur þeirra komin til Skipulagsstofnunar. Hvert vindmylluverkefni er á við meðalstóra vatnsvirkjun. Væntanlega er það hagnaðarvon þessara einkaaðila, og þeirra erlendu aðila sem sagðir eru standa á bakvið flestar þeirra, sem knýr þá áfram. Þeir ætla sér stóran hlut af orkuauðlindum landsins. Og þeim er vorkunn; þeir þurfa lítið sem ekkert að greiða fyrir orkuna og aðrir koma til með að bera skaðann og kostnaðinn, ytri áhrifin, sem eru ekki reiknuð með í dæmin: röskunina, sjónmengunina, sárin í landinu, innviðabreytingarnar og fleira. Staðsetning og umgjörð orkuframkvæmda skiptir höfuðmáli. Skipulagsstofnun hefur lagt til að vindorkuver—sé þeirra þörf—verði helst byggð á stöðum sem þegar hefur við raskað, svo sem iðnaðarsvæðum og við hafnir. Stofnunin hefur einnig hvatt til þess að mótuð verði stefna um byggingu vindmylla í hafi úti; má hugsa sér að yfirgefnar eyðieyjar kæmu til greina í því sambandi? Samkvæmt Vísindavef Háskóla Íslands eru tæplega 1200 eyjar við landið og 5000 sker. En engin lög eða stefna liggur fyrir sem ná yfir þessar villtu virkjanahugmyndir. Jafnvel er verið að meta hugmyndir um vindorkuver á viðkvæmum og dýrmætum svæðum. Þannig er t.d. verið að meta 100 megavatta virkjun í Norðurdal í Borgarfirði, í einni af fallegustu sveitum landsins, í næsta nágrenni við nokkrar af mestu náttúrperlum landsins; önnur virkjun af sömu stærð mun vera í undirbúningi í sama dalnum. Fram hefur komið að virkjanahugmyndirnar eru þróaðar í eindreginni andstöðu við nærsamfélagið í sveitum Borgarfjarðar. Samt eru þær enn á dagskrá. „Hver vill eiga og reka vindmyllugarð við ramma andúð heimafólks?“ spurði Bjarni Bjarnason þáverandi forstjóri Orkuveitunnar á aðalfundi Orkuveitunnar 2022. Bjarni, sem er einn fremsti sérfræðingur þjóðarinnar í orkumálum, skrifaði nokkru síðar um öll vindmylluverkefnin: „Verði þessi sýn að veruleika ættum við engu umhverfisslysi til að jafna úr Íslandssögunni… Hér væri reyndar ekki um slys að ræða, því myllurnar yrðu reistar af ásetningi, með fullri vitneskju um hin víðtæku umhverfisáhrif.“ Vindorkuhugmyndir lagðar til hliðar Full ástæða er til að hægja á frekar en að herða á í orkumálaumræðunni. Okkur hefur oft orðið dýrkeypt að fara langt á undan okkur í að leysa vanda—sem kannski er ekki til. Að mínu mati væri ástæða til að leggja afgreiðslu vindmylluhugmynda til hliðar þar til sýnt er hvort þörf verður fyrir byggingu slíkra krefjandi mannvirkja og fyrir liggur stefna sem sátt er um varðandi staðsetningar þeirra. Það er engin bráð þörf á nýjum orkufrekum og mengandi iðnaði inn í landið. Við ættum að einbeita okkur að raunhæfum hugmyndum um orkuskiptin og rannsóknum á orkukostum sem sátt verður um. Höfundur er fyrrverandi rektor á Bifröst í Norðurárdal. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Umhverfismál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Skoðun Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Sjá meira
Orkuskiptin ekki málið? Hingað til hafa margir staðið í þeirri trú að orkuskiptin væru aðalviðfangefnið í orkumálum landsmanna. Því varð undrun mín mikil á upplýsingafundi Orkuveitunnar fyrir nokkrum dögum. Þar kynnti forstjórinn nýjar áherslur, „straumhvörf í orkumálum“; við viljum „taka umræðuna lengra,“ sagði hann; laða til landsins erlend fyrirtæki til að nýta orkuna. Annar stjórnandi Orkuveitunnar talaði um „græna orkuframleiðslu á heimsvísu“—að sjálfsögðu í „sátt við náttúruna“. Mér fannst um stund ég vera kominn langt aftur á síðustu öld. Hefur þessi stefnubreyting hlotið blessun þeirra sem fara með almannavaldið, umsjónaraðila orkuauðlinda landsins og eigenda stærstu orkufyrirtækjanna? Er sátt um hana meðal helstu hagaðila? Það eru ekki nema 17 ár síðan hörð samfélagsátök stóðu um byggingu virkjunar á Austurlandi. Erum við á leið í enn eina söluferðina til erlendra stórfyrirtækja? Er þörf fyrir þessar framkvæmdir—þegar efnahagslífið stendur á blístri og ekkert er hægt að gera nema flytja inn til þess erlent vinnuafl? Rétt er að minnast þess að við höfum áður farið kollhnísa í atvinnumálum með offjárfestingu í ákveðnum greinum—við höfum meira að segja átt lítið notaðar virkjanir í langan tíma, sem er dýrkeypt ráðstöfun, eins og tveir stjórnendur hjá Landsvirkjun minntu á í nýlegri blaðagrein. Staðreyndir á reiki Orkumálaráðherra er tamt að tala um orkuskort. Á áðurnefndum fundi sagði hann af myndbandi: „Við erum bara á vondum stað. Og við erum eiginlega ekkert búin að gera í 15 ár í raforku, í 20 ár í hitaveitu, og það er bara komið að skuldadögum“ (upptaka er aðgengileg á https://orkuveitan.is/hrein-taekifaeri). Ég get ekki betur séð en að hér sé um fölsun staðreynda að ræða. Raforkuframleiðsla í landinu (vatns og jarðvarma) er nú um 20 teravattstundir (TWh) á ári. Hún hefur aukist um 2,2 TWh á tíu árum, eða um 12%—þar af eru þrjár stórframkvæmdir, Búðarhálsvirkjun, Þeistareykjastöð og Búrfellsstöð 2; ef farið er aftur fyrir byggingu Kárahnjúkavikjunar þá hefur framleiðslan tvöfaldast. (Sjá https://ff7.is/2024/02/er-ekkert-verid-ad-framleida/). Varð enginn var við þessa aukningu og í hvað fór hún? Hún fór ekki nema að litlu leyti til heimilanna í landinu. Lykilstaðreyndir varðandi orkumálin virðast hafa farið forgörðum. Nefnum nokkrar: Orkustofnun segir í orkuspá sinni: Bein notkun raforku vegna orkuskipta verður nærri 2,4 teravattstundir (TWh) og allt að 10 TWh vegna framleiðslu rafeldsneytis árið 2050 til jafns við notkun innanlands og millilanda. Orkuskiptin munu eiga sér stað í áföngum, enda liggja ýmsar tæknilegar lausnir ekki enn fyrir, t.d. varðandi skip og flugvélar. Áætlað er að orkuskiptin nái hámarki 2050 til 2060. Fram hefur komið að vegna rafbílavæðingar allra fólksbíla í landinu þurfi einungis að auka raforkuframleiðslu um 3%. Vitað er að flutningskerfi hamlar nýtingu þeirrar raforku sem framleidd er; í fréttum RÚV í desember kom fram að þessi sóun á raforkunni næmi 0,5-1,2 TWh, amk. jafnmikið og Kröfluvirkjun framleiðir. Mikill seinagangur hefur verið við úrbætur á flutningskerfinu, sem væntanlega er hagkvæmasti orkuöflunarkosturinn og mikilvægur fyrir orkuöryggi landsmanna—þar liggur hundurinn grafinn varðandi nokkrar fiskimjölsverksmiðjur sem ekki hafa aðgang að nægilegu rafmagni. Það er svosem góðra gjalda vert að orkufyrirtækin athugi alla hagkvæma orkukosti fyrir framtíðna. Þau munu vera að skoða margt, ekki aðeins raforku og varmaorku (þ.á.m. lághitaorku), heldur líka sólarorku, sjávarölduorku, og vindorku. En til hvaða verkefna? Hverju má fórna til? Á hvaða tíma?Orkuöflunartækninni fleygir fram og ástæða virðist vera til að bíða með sum verkefni svo við sitjum ekki uppi með óhagkvæm náttröll sem þegar hafa valdið miklum skaða. Ákefðin virðist hafa aukist til muna og hættan blasir við. Engar vindorkuvirkjanir á viðkvæmum stöðum Margt bendir til að þróunin verði jafn kaótísk og orkumálaumræðan. Opinberu orkufyrirtækin eru með langan óskalista yfir nýjar virkjanir. Og nú eru einkaaðilar líka komnir á fullt. Hvað eru margar smærri vatnsvirkjanir í undirbúningi á þeirra vegum? Fyrir liggur að 34 vindmylluverkefni séu í þróun og nokkur þeirra komin til Skipulagsstofnunar. Hvert vindmylluverkefni er á við meðalstóra vatnsvirkjun. Væntanlega er það hagnaðarvon þessara einkaaðila, og þeirra erlendu aðila sem sagðir eru standa á bakvið flestar þeirra, sem knýr þá áfram. Þeir ætla sér stóran hlut af orkuauðlindum landsins. Og þeim er vorkunn; þeir þurfa lítið sem ekkert að greiða fyrir orkuna og aðrir koma til með að bera skaðann og kostnaðinn, ytri áhrifin, sem eru ekki reiknuð með í dæmin: röskunina, sjónmengunina, sárin í landinu, innviðabreytingarnar og fleira. Staðsetning og umgjörð orkuframkvæmda skiptir höfuðmáli. Skipulagsstofnun hefur lagt til að vindorkuver—sé þeirra þörf—verði helst byggð á stöðum sem þegar hefur við raskað, svo sem iðnaðarsvæðum og við hafnir. Stofnunin hefur einnig hvatt til þess að mótuð verði stefna um byggingu vindmylla í hafi úti; má hugsa sér að yfirgefnar eyðieyjar kæmu til greina í því sambandi? Samkvæmt Vísindavef Háskóla Íslands eru tæplega 1200 eyjar við landið og 5000 sker. En engin lög eða stefna liggur fyrir sem ná yfir þessar villtu virkjanahugmyndir. Jafnvel er verið að meta hugmyndir um vindorkuver á viðkvæmum og dýrmætum svæðum. Þannig er t.d. verið að meta 100 megavatta virkjun í Norðurdal í Borgarfirði, í einni af fallegustu sveitum landsins, í næsta nágrenni við nokkrar af mestu náttúrperlum landsins; önnur virkjun af sömu stærð mun vera í undirbúningi í sama dalnum. Fram hefur komið að virkjanahugmyndirnar eru þróaðar í eindreginni andstöðu við nærsamfélagið í sveitum Borgarfjarðar. Samt eru þær enn á dagskrá. „Hver vill eiga og reka vindmyllugarð við ramma andúð heimafólks?“ spurði Bjarni Bjarnason þáverandi forstjóri Orkuveitunnar á aðalfundi Orkuveitunnar 2022. Bjarni, sem er einn fremsti sérfræðingur þjóðarinnar í orkumálum, skrifaði nokkru síðar um öll vindmylluverkefnin: „Verði þessi sýn að veruleika ættum við engu umhverfisslysi til að jafna úr Íslandssögunni… Hér væri reyndar ekki um slys að ræða, því myllurnar yrðu reistar af ásetningi, með fullri vitneskju um hin víðtæku umhverfisáhrif.“ Vindorkuhugmyndir lagðar til hliðar Full ástæða er til að hægja á frekar en að herða á í orkumálaumræðunni. Okkur hefur oft orðið dýrkeypt að fara langt á undan okkur í að leysa vanda—sem kannski er ekki til. Að mínu mati væri ástæða til að leggja afgreiðslu vindmylluhugmynda til hliðar þar til sýnt er hvort þörf verður fyrir byggingu slíkra krefjandi mannvirkja og fyrir liggur stefna sem sátt er um varðandi staðsetningar þeirra. Það er engin bráð þörf á nýjum orkufrekum og mengandi iðnaði inn í landið. Við ættum að einbeita okkur að raunhæfum hugmyndum um orkuskiptin og rannsóknum á orkukostum sem sátt verður um. Höfundur er fyrrverandi rektor á Bifröst í Norðurárdal.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun