Nemendalýðræði á brauðfótum Ragnar Þór Pétursson skrifar 13. júní 2024 12:30 Lengi hefur verið vitað að smæð íslenskra sveitarfélaga sé ógn við menntun í landinu. Með auknum kröfum um inntak skólastarfs og stöðugt nýjum áskorunum verður smærri sveitarfélögum erfiðara um vik að uppfylla skyldur sínar. Minna hefur verið rætt um annan vanda, sem ekki á síður við stór sveitarfélög en smá, að lýðræðið á stjórnsýslustigi skólanna liggur undir skemmdum. Því er lýst mjög nákvæmlega í lögum og reglum að skólar eigi að vera lýðræðislegar stofnanir sem í senn undirbúa nemendur fyrir þátttöku í stærra samfélagi og gera þeim kleift að ástunda lýðræði í námi sínu. Þá eru skýrar lýðræðislegar leikreglur um ákvarðanatöku og rekstur sveitarfélaga. En lýðræðið verður aldrei smættað í hreinar og tærar reglur. Lýðræði byggir á virðingu fyrir fjölbreytileika mannlífsins, ólíkum skoðunum og þroskuðum og málefnalegum leiðum til að taka ákvarðanir. Nýlega hafa komið upp fjögur nýleg dæmi um mjög ólýðræðisleg vinnubrögð sveitarfélaga sem með einum eða öðrum hætti snerta líf og nám ungmenna. Dæmin eru öll mjög alvarleg, hvert á sinn hátt. Þau eiga sér stað í ólíkum sveitarfélögum, á ólíkum landshlutum, og varpa þannig ljósi á víðtækan og kerfislægan vanda. Reykjavík Í Reykjavík var í vetur tekin sú ákvörðun að seinka skólastarfi unglinga til klukkan níu eða þar um bil. Ákvörðunin byggir á góðum hug. Ætlunin er að veita unglingum meiri svefn. Í vetur boðaði borgarstjóri alla nemendur unglingastigs í grunnskólum borgarinnar á fund. Sá fundur var skammarlegur og vakti með fleirum en mér áleitnar spurningar um það hvort pólitískir valdhafar sveitarfélaga eigi að hafa sjálfdæmi um þann aðgang sem þeir taka sér að nemendum. Á fundinum var sett upp áróðurskennt leikrit þar sem búið var að undirbúa litla hópa nemenda til að hrósa breytingunum. Þeim var gefið orðið þegar valdhafarnir höfðu lokið máli sínu. Það eitt og sér var kjánalegt og flestir áhorfendur sáu í gegnum það. Verra var þegar kom að því að svara fyrirspurnum frá öðrum nemendum. Hver á fætur öðrum stigu nemendur fram, ýmist einstaklingar eða í litlum hópum, og lýstu sig andvíga því að skóladagurinn næði lengra fram á daginn. Í stað þess að svara nemendum eða taka tillit til athugasemda þeirra (en löngu var búið að taka ákvörðun í málinu) fengu nemendur alltaf sama loðna, pólitíska svarið. Að ekki stæði til að lengja „vinnudag“ nemenda. Fjöldi nemenda skildi ekkert hvað það þýðir – og ályktaði ranglega að það þýddi að taka ætti tillit til skoðana þeirra. Fjarðarbyggð Samkvæmt nýlegri könnun meðal íbúa virðist Fjarðabyggð vera næst andlýðræðislegasta sveitarfélag á landinu. Meðferð sveitarfélagsins á skólamálum er eitthvert ótrúlegasta dæmið af valdníðslu sem ég man eftir. Árið 2018 bannaði sveitarfélagið nemendum að nota farsíma á grundvelli þess að það myndi auka námsárangur. Ákvörðunin byggði ekki á lýðræðislegu ferli heldur á fullyrðingum sérfræðinga innan sveitarfélagsins (sem hvorki voru kennarar né skólastjórnendur) um að slíkt bann myndi m.a. stuðla að auknum námsárangri. PISA-könnunin 2022 sýndi fram á engan slíkan árangur í skólum sem bannað hafa síma – enda eru tengsl símanotkunar og námsárangurs mjög flókið faglegt viðfangsefni, eins og raunar flest skólastarf er. Nýverið var tekið enn stærra skref í sveitarfélaginu í andlýðræðislega átt. Alveg eins og skólastjórnendur voru jaðarsettir í símamálinu þá var hreinlega ákveðið, í trássi við lög og reglur, að láta þá alla flakka og auka stjórn skólamála úr ráðhúsinu. Eftir að hafa fengið málið í hausinn frá ytra eftirlitinu var ekki að sjá neinn vilja til að standa betur að málum. Yfirvöld í Fjarðabyggð sýndu strax að fyrir þeim snýst málið hvorki um fagmennsku né lýðræði – heldur leikjafræði. Þau leita nú leiða til að þvinga fram fyrri ákvörðun með öllum tiltækum leiðum. Akureyri Á Akureyri er búið að endurskilgreina hugtakið „sáttmáli“ og nær það nú yfir einhliða reglur sem settar eru og fólki er gert að fylgja. Aðeins 11% nemenda í skólum á Akureyri styðja símabann sem taka á gildi í haust. Bannið, sem á orwelskan hátt kallast „símafrí“ er sett á í andstöðu við stóran hluta hóps nemenda. Það byggir á mjög einföldum hugmyndum um gagnsemi þess að úthýsa símum og óraunhæfum hugmyndum um það hvað hægt er að gera á tækjum sem nemendur fá í skólanum. Fari Akureyrarbær eftir harðlínu Persónuverndar í vali á forritum í skólatækjum mun stafrænum verkfærum nemenda fækka stórkostlega við bannið. Þá munu nemendur sem nota hljóðbækur vegna lestrarvanda ekki lengur geta notað þær, nemendur af erlendum uppruna munu ekki geta notað þýðingarvélar til að tala við samnemendur sína innan og utan kennslustund og akureyrskir nemendur munu ekki fá markvissa fræðslu og kennslu á það hvernig snjalltækni er best að nýta í námi, kennslu og starfi. Sem er sorglegt því nýleg rannsókn sýnir að líklega er hvergi á landinu meiri þörf fyrir slíka kennslu en nákvæmlega þar. Hafnarfjörður Við höfum orðið vitni að furðulegum farsa kringum málefni ungmenna í Hafnarfirði. Ákveðið var að loka tilteknum úrræðum (sem virtust vera að virka vel) í gríðarlegum flýti og án lýðræðilegrar umræðu. Gefið var í skyn að eitthvað miklu betra væri væntanlegt og notendur þjónustunnar voru sjálfir að einhverju leyti gerðir ábyrgir fyrir ákvörðuninni því þeir hefðu ekki verið allskostar sáttir við allan aðbúnað. Ég lét mig hafa það að horfa á bæjarstjórnarfund um málið og varð gapandi hissa. Yfirmaður sviðsins sem bar ábyrgð á ákvörðuninni harðneitaði að svara spurningum á þeim forsendum að með því að loka starfseminni og segja upp fólki væri málið orðið starfsmannamál og að fyrir þau ætlaði yfirmaðurinn ekki að svara. Bæjarstjórinn kom svo í pontu og sagði efnislega að svona einfaldlega væri unnið í Hafnarfirði. Sveitarfélagið brást svo við neikvæðri umræðu með því að kaupa auglýsingar á samfélagsmiðlum um að þessi mál væri öll í bullandi stórsókn. Hér hafa verið tiltekin fjögur nýleg dæmi sem öll snerta málefni ungs fólks með beinum hætti. Ég fjalla hér hvorki um það þegar lýðræðislegri atkvæðagreiðslu var skyndilega slegið á frest vegna þess að meirihluti tiltekinnar sveitarstjórnar óttaðist að hún færi illa né um það þegar bæjarstjóri tók umdeilt mál um tónlistarhús frá nefndinni sem bar ábyrgð á því og færði starfshópi sem hún sjálf skrifaði erindisbréf fyrir. Málin eru miklu fleiri og bera þess vott að sveitarfélög hringinn í kringum landið búa við mengun í lýðræðinu. Það setur okkur kennara í vanda. Ekki aðeins vegna þess að við eigum að undirbúa nemendur til þátttöku í þessum ólýðræðislegu samfélögum – heldur líka vegna hins að málefni skólanna verða stöðugt oftar fyrir áhrifum af illa teknum ákvörðunum og óvirðingu þeirra, sem ættu að vera skólunum stoð og styttur. Vandinn liggur þvers og kruss um landið og spannar bæði vinstri og hægri í stjórnmálum. Hann er samfélagslegur og hann er alvarlegur. Sveitarstjórnarfólk á Íslandi þarf að gera betur. Það þarf að bera meiri virðingu fyrir lýðræðinu og leyfa ekki þessum ljóta, pólitíska leik að sópa sér niður straum íslenskra stjórnmála. Höfundur er kennari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Skóla- og menntamál Akureyri Reykjavík Fjarðabyggð Hafnarfjörður Grunnskólar Mest lesið Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram Skoðun Halldór 26.04.2025 Halldór Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Sjá meira
Lengi hefur verið vitað að smæð íslenskra sveitarfélaga sé ógn við menntun í landinu. Með auknum kröfum um inntak skólastarfs og stöðugt nýjum áskorunum verður smærri sveitarfélögum erfiðara um vik að uppfylla skyldur sínar. Minna hefur verið rætt um annan vanda, sem ekki á síður við stór sveitarfélög en smá, að lýðræðið á stjórnsýslustigi skólanna liggur undir skemmdum. Því er lýst mjög nákvæmlega í lögum og reglum að skólar eigi að vera lýðræðislegar stofnanir sem í senn undirbúa nemendur fyrir þátttöku í stærra samfélagi og gera þeim kleift að ástunda lýðræði í námi sínu. Þá eru skýrar lýðræðislegar leikreglur um ákvarðanatöku og rekstur sveitarfélaga. En lýðræðið verður aldrei smættað í hreinar og tærar reglur. Lýðræði byggir á virðingu fyrir fjölbreytileika mannlífsins, ólíkum skoðunum og þroskuðum og málefnalegum leiðum til að taka ákvarðanir. Nýlega hafa komið upp fjögur nýleg dæmi um mjög ólýðræðisleg vinnubrögð sveitarfélaga sem með einum eða öðrum hætti snerta líf og nám ungmenna. Dæmin eru öll mjög alvarleg, hvert á sinn hátt. Þau eiga sér stað í ólíkum sveitarfélögum, á ólíkum landshlutum, og varpa þannig ljósi á víðtækan og kerfislægan vanda. Reykjavík Í Reykjavík var í vetur tekin sú ákvörðun að seinka skólastarfi unglinga til klukkan níu eða þar um bil. Ákvörðunin byggir á góðum hug. Ætlunin er að veita unglingum meiri svefn. Í vetur boðaði borgarstjóri alla nemendur unglingastigs í grunnskólum borgarinnar á fund. Sá fundur var skammarlegur og vakti með fleirum en mér áleitnar spurningar um það hvort pólitískir valdhafar sveitarfélaga eigi að hafa sjálfdæmi um þann aðgang sem þeir taka sér að nemendum. Á fundinum var sett upp áróðurskennt leikrit þar sem búið var að undirbúa litla hópa nemenda til að hrósa breytingunum. Þeim var gefið orðið þegar valdhafarnir höfðu lokið máli sínu. Það eitt og sér var kjánalegt og flestir áhorfendur sáu í gegnum það. Verra var þegar kom að því að svara fyrirspurnum frá öðrum nemendum. Hver á fætur öðrum stigu nemendur fram, ýmist einstaklingar eða í litlum hópum, og lýstu sig andvíga því að skóladagurinn næði lengra fram á daginn. Í stað þess að svara nemendum eða taka tillit til athugasemda þeirra (en löngu var búið að taka ákvörðun í málinu) fengu nemendur alltaf sama loðna, pólitíska svarið. Að ekki stæði til að lengja „vinnudag“ nemenda. Fjöldi nemenda skildi ekkert hvað það þýðir – og ályktaði ranglega að það þýddi að taka ætti tillit til skoðana þeirra. Fjarðarbyggð Samkvæmt nýlegri könnun meðal íbúa virðist Fjarðabyggð vera næst andlýðræðislegasta sveitarfélag á landinu. Meðferð sveitarfélagsins á skólamálum er eitthvert ótrúlegasta dæmið af valdníðslu sem ég man eftir. Árið 2018 bannaði sveitarfélagið nemendum að nota farsíma á grundvelli þess að það myndi auka námsárangur. Ákvörðunin byggði ekki á lýðræðislegu ferli heldur á fullyrðingum sérfræðinga innan sveitarfélagsins (sem hvorki voru kennarar né skólastjórnendur) um að slíkt bann myndi m.a. stuðla að auknum námsárangri. PISA-könnunin 2022 sýndi fram á engan slíkan árangur í skólum sem bannað hafa síma – enda eru tengsl símanotkunar og námsárangurs mjög flókið faglegt viðfangsefni, eins og raunar flest skólastarf er. Nýverið var tekið enn stærra skref í sveitarfélaginu í andlýðræðislega átt. Alveg eins og skólastjórnendur voru jaðarsettir í símamálinu þá var hreinlega ákveðið, í trássi við lög og reglur, að láta þá alla flakka og auka stjórn skólamála úr ráðhúsinu. Eftir að hafa fengið málið í hausinn frá ytra eftirlitinu var ekki að sjá neinn vilja til að standa betur að málum. Yfirvöld í Fjarðabyggð sýndu strax að fyrir þeim snýst málið hvorki um fagmennsku né lýðræði – heldur leikjafræði. Þau leita nú leiða til að þvinga fram fyrri ákvörðun með öllum tiltækum leiðum. Akureyri Á Akureyri er búið að endurskilgreina hugtakið „sáttmáli“ og nær það nú yfir einhliða reglur sem settar eru og fólki er gert að fylgja. Aðeins 11% nemenda í skólum á Akureyri styðja símabann sem taka á gildi í haust. Bannið, sem á orwelskan hátt kallast „símafrí“ er sett á í andstöðu við stóran hluta hóps nemenda. Það byggir á mjög einföldum hugmyndum um gagnsemi þess að úthýsa símum og óraunhæfum hugmyndum um það hvað hægt er að gera á tækjum sem nemendur fá í skólanum. Fari Akureyrarbær eftir harðlínu Persónuverndar í vali á forritum í skólatækjum mun stafrænum verkfærum nemenda fækka stórkostlega við bannið. Þá munu nemendur sem nota hljóðbækur vegna lestrarvanda ekki lengur geta notað þær, nemendur af erlendum uppruna munu ekki geta notað þýðingarvélar til að tala við samnemendur sína innan og utan kennslustund og akureyrskir nemendur munu ekki fá markvissa fræðslu og kennslu á það hvernig snjalltækni er best að nýta í námi, kennslu og starfi. Sem er sorglegt því nýleg rannsókn sýnir að líklega er hvergi á landinu meiri þörf fyrir slíka kennslu en nákvæmlega þar. Hafnarfjörður Við höfum orðið vitni að furðulegum farsa kringum málefni ungmenna í Hafnarfirði. Ákveðið var að loka tilteknum úrræðum (sem virtust vera að virka vel) í gríðarlegum flýti og án lýðræðilegrar umræðu. Gefið var í skyn að eitthvað miklu betra væri væntanlegt og notendur þjónustunnar voru sjálfir að einhverju leyti gerðir ábyrgir fyrir ákvörðuninni því þeir hefðu ekki verið allskostar sáttir við allan aðbúnað. Ég lét mig hafa það að horfa á bæjarstjórnarfund um málið og varð gapandi hissa. Yfirmaður sviðsins sem bar ábyrgð á ákvörðuninni harðneitaði að svara spurningum á þeim forsendum að með því að loka starfseminni og segja upp fólki væri málið orðið starfsmannamál og að fyrir þau ætlaði yfirmaðurinn ekki að svara. Bæjarstjórinn kom svo í pontu og sagði efnislega að svona einfaldlega væri unnið í Hafnarfirði. Sveitarfélagið brást svo við neikvæðri umræðu með því að kaupa auglýsingar á samfélagsmiðlum um að þessi mál væri öll í bullandi stórsókn. Hér hafa verið tiltekin fjögur nýleg dæmi sem öll snerta málefni ungs fólks með beinum hætti. Ég fjalla hér hvorki um það þegar lýðræðislegri atkvæðagreiðslu var skyndilega slegið á frest vegna þess að meirihluti tiltekinnar sveitarstjórnar óttaðist að hún færi illa né um það þegar bæjarstjóri tók umdeilt mál um tónlistarhús frá nefndinni sem bar ábyrgð á því og færði starfshópi sem hún sjálf skrifaði erindisbréf fyrir. Málin eru miklu fleiri og bera þess vott að sveitarfélög hringinn í kringum landið búa við mengun í lýðræðinu. Það setur okkur kennara í vanda. Ekki aðeins vegna þess að við eigum að undirbúa nemendur til þátttöku í þessum ólýðræðislegu samfélögum – heldur líka vegna hins að málefni skólanna verða stöðugt oftar fyrir áhrifum af illa teknum ákvörðunum og óvirðingu þeirra, sem ættu að vera skólunum stoð og styttur. Vandinn liggur þvers og kruss um landið og spannar bæði vinstri og hægri í stjórnmálum. Hann er samfélagslegur og hann er alvarlegur. Sveitarstjórnarfólk á Íslandi þarf að gera betur. Það þarf að bera meiri virðingu fyrir lýðræðinu og leyfa ekki þessum ljóta, pólitíska leik að sópa sér niður straum íslenskra stjórnmála. Höfundur er kennari.
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar