Gjald­þrot flug­fé­lags leiddi til fyrstu flugvélasmíði Ís­lands

Flugfélag Íslands nr. 2 var stofnað árið 1928 að frumkvæði dr. Alexanders Jóhannessonar, síðar háskólarektors, og hóf samstarf við þýska félagið Lufthansa um útgerð Junkers-flugvéla. Í þættinum Flugþjóðin á Stöð 2 lýsir Sigurjón Valsson, formaður Íslenska flugsögufélagsins, því hvernig TF-ÖGN, fyrsta heimasmíðaða flugvél Íslendinga, tengist þessari annarri tilraun landsmanna til að koma á fót flugsamgöngum á Íslandi.

Alexander hafði árið 1927 gert samning við Lufhansa um að koma til Íslands og halda úti flugi í fjóra mánuði sumarið 1928. Lufhansa kom fyrst með eina flugvél af gerðinni Junkers F13, sem hlaut nafnið Súlan. Hún gat borið fjóra farþega í lokuðum farþegaklefa en flugmaður og vélamaður sátu fremst í opnu rými.

Í tengslum við þetta samþykkti ríkisstjórnin að kosta fjóra Íslendinga til náms, einn flugmann; Sigurð Jónsson, og þrjá flugvirkja; Björn Olsen, Gunnar Jónasson og Jóhann Þorkelsson. Þeir lærðu hjá Lufthansa í Þýskalandi og að námi loknu fóru þeir allir til starfa hjá Flugfélaginu, auk annars íslensks flugmanns, Björns Eiríkssonar, sem lært hafði flug á eigin vegum.

Fyrstu tvö árin annaðist Lufthansa flugið með þýskum áhöfnum en árið 1930 tóku Íslendingar við, eins og upphaflega hafði verið ráðgert. Flugvélarnar voru þá tvær, Súlan og Veiðibjallan, og síðar kom sú þriðja, sem hlaut nafnið Álftin, og voru þær allar á flotholtum.

Flugvélarnar báru í fyrstu þýska einkennisstafi, sem byrjuðu á bókstafnum D, en fengu síðan íslenska skráningu, ÍSLAND-1, ÍSLAND-2 og ÍSLAND-3, að því er fram kemur á síðu Flugsafns Íslands. Þetta var áður en íslenskar flugvélar fengu TF en árið 1919 hafði Íslandi verið úthlutað stöfunum TF sem fjarskiptakallmerki landsins.

Sumarið 1930 byggði Flugfélagið flugskýli í Vatnagörðum, þar sem núna er Sundahöfn, og var það jafnan nefnt Vatnagarðaskýlið. Það skýli er núna varðveitt á flugsafninu á Hnjóti í Örlygshöfn við Patreksfjörð.

Flugvélarnar voru gerðar út frá Reykjavík í fjögur sumur og flugu til helstu bæja landsins. Haustið 1931 varð Flugfélagið gjaldþrota í miðri heimskreppu.

„Kreppan fór illa með félagið og Alþingi hafði ekki peninga til að styrkja starfsemina,“ segir Pétur P. Johnson, áhugamaður um flugsöguna, um örlög félagsins.

Starfsmenn Flugfélagsins misstu allir vinnuna við gjaldþrotið. Tveir þeirra, Björn Olsen og Gunnar Jónasson, sem síðar stofnuðu fyrirtækið Stálhúsgögn, lögðu hins vegar ekki árar í bát heldur hófu árið 1931 að smíða flugvél, sem þeir hönnuðu sjálfir.

„Þetta er fyrsta flugvélin sem er algerlega hönnuð og smíðuð á Íslandi,“ segir Sigurjón Valsson.

Fullsmíðuð en hreyfillaus var flugvélin TF-ÖGN sýnd í KR-húsinu hinn 12. júní 1932, að því er fram kemur á síðu um sögu Stálhúsgagna. Þeir Gunnar og Björn höfðu hins vegar ekki efni á að kaupa flugvélahreyfil fyrr en haustið 1939.

Þegar átti að fljúga Ögninni var breski herinn kominn, sem bannaði allt einkaflug. Herinn leyfði þó með herkjum fjögur reynsluflug síðla árs 1940 og var Örn Ó. Johnson fenginn til að fljúga henni.

Herinn skipaði síðan að vélin yrði tekin í sundur. Þannig nánast gleymdist hún inni í skemmu hjá Flugmálastjórn allt þar til Flugsögufélagið tók að sér að gera hana upp árið 1979.

Í þessu átta mínútna langa myndskeiði úr þættinum Flugþjóðin má heyra nánar um þessa stórmerku flugvél sem og ágrip af sögu Flugfélags Íslands númer tvö:

Annar þáttur Flugþjóðarinnar er á dagskrá Stöðvar 2 annaðkvöld, mánudagskvöld, klukkan 19:10. Hann fjallar um sögu þriðja Flugfélags Íslands á árunum 1937 til 1973, allt þar til félagið sameinaðist Loftleiðum með stofnun Flugleiða. Hér má sjá kynningarstiklu þáttaraðarinnar: