Höfum tækifæri til að endurskoða allt

Þórunn Sveinbjarnardóttir vill breytingar innan þings sem utan. Björn Þór Sigbjörns­son settist niður með henni og spurði hana út í nokkur mál.

Byrjum á orðum þínum í þinginu í vikunni í tilefni af Árbótarmálinu sem verið hefur til umfjöllunar. Þú sagðir að til að bæta vinnubrögð Alþingis þyrfti að hætta úthlutunum á safnliðum og kjördæmapoti við fjárlagavinnuna. Slík vinnubrögð eru sem sagt enn viðhöfð í þinginu?

„Já, því miður þá örlar á því og það er aðallega vegna þess að undirbúningur og framsetning fjárlaga hefur lítið breyst í gegnum árin. Í þessu og stjórnkerfinu öllu erum við enn þá föst í gömlum vinnubrögðum. Um safnliðina er það að segja að þingmenn leggja mat á umsóknir sem berast þinginu. Þetta eru oft góð málefni, góðgerðarmál, menningarstarfsemi og annað slíkt en það segir sig sjálft að þetta býður upp á handahófskennt mat á því hvert peningarnir eiga að fara. Það er freistandi að leggjast á sveif með verkefnum í eigin kjördæmi.

Kjördæmapotið sem sumum þingmönnum finnst eðlilegt en öðrum óeðlilegt lifir enn góðu lífi í þinginu og í öllum flokkum. Það er enginn verri en annar í því. En það sem gerist er að menn sjást ekki alltaf fyrir. Þingmenn verða að meta mál burtséð frá kjördæmaskipan, við eigum að starfa fyrir alla þjóðina og allt landið.“ Þrýstingur í Árbótarmálinu„Árbótarmálið er dæmi þar sem augljóst er að tilteknir þingmenn hafa lagst á sveif og beitt þrýstingi til að fá niðurstöðu. Ég hef ekki öll gögn um það mál og því ekki forsendur til að meta hvað er réttlát og skynsöm niðurstaða en þetta býður upp á efasemdir og að aðrir spyrji hvers vegna þeir hafi ekki fengið sömu kjör.“

Verður þessu útrýmt með viðhorfsbreytingu eða tæknilegum aðgerðum?

„Hvoru tveggja. Stjórnarflokkarnir hafa heitið því að fjárlagagerðin fyrir 2012 verði unnin með öðrum hætti en verið hefur. Það eru eðlilegar skýringar á því hvers vegna við höfum ekki haft tíma til að gera þá kerfisbreytingu en nú verður ekki lengur beðið. Það þarf að endurskoða fjárlagaramma ráðuneytanna því þeir endurspegla ekki rétta skiptingu verkefna, mikilvægi þeirra og forgangsröðun þessarar ríkisstjórnar í ríkisfjármálum.

Svo eru það vinnubrögðin. Það er rætt um að Alþingi standi sig ekki þessa dagana en ég finn mikinn vilja meðal þingmanna úr öllum flokkum til að breyta vinnubrögðunum. Fyrir liggja tillögur að byltingarkenndum breytingum sem ég vona að verði samþykktar.“

Í hverju felast þær?

„Til dæmis í breyttri nefndaskipan sem mun leiða til grundvallarbreytinga í þingstörfunum. Að auki liggja fyrir tillögur um umræðulengd, að ráðherrar sitji ekki á þingi og fleiri sem skipta miklu máli og eru hluti af tímabærri endurskoðun á starfsháttum Alþingis.“ Þá var meirihlutaofbeldiÞú hefur verið í öllum stöðum; í stjórnarandstöðu, ráðherra og þingmaður stjórnarflokks. Er staða þingsins gagnvart ríkisstjórninni mjög veik eins og sumir halda fram?

„Nei, hún er það ekki. Stundum er talað eins og allt hafi verið í lukkunnar velstandi hér áður fyrr. Ég sat lengi í stjórnarandstöðu þegar Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur voru í meirihluta og stjórnarandstaðan hafði lítil sem engin völd þá. Það var vont fyrirkomulag og ólýðræðislegt. Kannski voru eitt eða tvö mál samþykkt frá stjórnarandstöðuþingmönnum og valið á þeim fór ekki eftir efni máls heldur hvernig tilteknum ráðherrum líkaði við tiltekna einstaklinga í stjórnarandstöðu. Þá var miklu meirihlutaofbeldi beitt en þannig er það ekki nú.“

Ég hugsa að einhverjir stjórnar­andstöðuþingmenn núna geti auðveldlega talað um meirihluta­ofbeldi.

„Já, örugglega en þetta snýst um hvort hlustað sé á stjórnarandstöðuna og tekið tillit til tillagna hennar í þingnefndum. Í þeim nefndum sem ég starfa í er það gert, þar er góð samvinna. Á endanum er það svo þannig að ef menn deila þá ræður meirihlutinn niðurstöðunni. En ég fullyrði að það er miklu meira jafnræði á milli mála og umfjöllunar og eðlilegra flæði á milli stjórnar og stjórnarandstöðu en verið hefur.“

Við þjóðinni blasir mikið sundurlyndi í þinginu og margir eru gapandi yfir því. Fólk hélt að þið mynduð snúa bökum saman við að koma þjóðarskútunni á réttan kjöl. Af hverju hefur það ekki gerst?

„Ætli sé ekki nær að spyrja formenn stjórnarandstöðuflokkanna að því. Ef menn vilja vinna saman þá gera þeir það. Forsætisráðherra hefur í haust boðið upp á samráð um allt sem er efst á baugi, til dæmis um skuldamálin. Lögð hefur verið mikil vinna í þau og skýrsla sérfræðinganna sýnir hvað hægt er að gera og hvað ekki. Þeir sem ekki hafa horfst í augu við að almenn skuldaniðurfelling er óhagkvæm, óréttlát og óskynsamleg þurfa að gera það. Hún bjargar ekki þeim sem verst eru staddir og fer illa með fjármuni almennings.” Hagsmunir ráða för„Í þessari vinnu náðist gott samtal, til dæmis á milli stjórnvalda og bankanna og stjórnarandstaðan hefur verið með í því og haft sama aðgang og aðrir. Formenn stjórnarandstöðuflokkanna hafa setið við sama borð og ríkisstjórnin í þessu máli og það sama á við um Icesave. Ef menn vilja vinna saman þá eru allar aðstæður til þess. Það kann hins vegar að vera pólitískt mat manna að það sé ekki heppilegt að starfa með ríkisstjórninni vegna stöðu flokka eða annars. Þetta er eins og með annað í lífinu ef við ætlum að breyta einhverju þá byrjum við á sjálfum okkur.“

Hvernig meturðu stöðu ríkisstjórnarinnar, sem býr við harða stjórnarandstöðu úr eigin röðum?

„Það er rétt. Ríkisstjórnin býr við það að hópur stjórnarliða er á stundum gagnrýnni á hana heldur en stjórnarandstæðingar og það er viðvarandi ástand.

Ég skal viðurkenna, sem formaður þingflokks Samfylkingarinnar, að það er ekki létt verk að vera í samstarfi þegar maður veit ekki alltaf að morgni dags hvort meirihlutastuðningur er við þau verkefni sem eru á borðinu. Það er hins vegar frekar fyrirsjáanlegt hvernig þetta liggur og þrátt fyrir allt var flokksráðsfundur Vinstri grænna um síðustu helgi sammála um að styðja ríkisstjórnina og að hún skuli halda áfram sínum störfum. Ég met það því svo að Vinstri hreyfingin grænt framboð sé heil í þessu stjórnarsamstarfi þó ég geri mér mjög vel grein fyrir því að þar eru innanbúðardeilur og valdabarátta sem dregur úr krafti VG sem stjórnarflokks.“

Eruð þið í Samfylkingunni alltaf sem einn maður?

„Já, okkur tekst það oftast nær. Þetta er góður og samstæður hópur þingmanna. Það er samt ekki þannig að við séum sammála um allt milli himins og jarðar en við afgreiðum deilumálin inni í þingflokknum og styðjum ríkisstjórnina heils hugar. Við erum hryggsúlan í stjórnarsamstarfinu. Það er ábyrgðarhluti og það reynir oft á. Það hefur til dæmis reynt á okkur í haust vegna niðurskurðarins í heilbrigðiskerfinu og það er ekki nema eðlilegt.“ Hvar er velferðin?Þar er harkalega skorið niður og stjórnvöld hafa verið ansi sein að greiða úr skuldavanda heimilanna. Af þeim tilefnum tveimur, og þó ekki væri vegna annarra, spyrja margir hvar velferðin sé sem ríkisstjórnin kennir sig við. Hvar er hún?

„Hún sést í mörgu en fyrst og fremst þeim breytingum sem gerðar hafa verið á skattkerfinu. Þær hafa leitt til meiri jöfnuðar en hér hefur verið árum saman. Allar breytingar á skattkerfinu hafa miðað að því að tryggja kjör þeirra lægst launuðu og þar hefur verið miðað við að halda óskertum kjörum þeirra sem hafa minna en 400 þúsund krónur á mánuði eða þar um bil. Það hefur tekist og það er mikill árangur í einhverri dýpstu kreppu sem þessi þjóð hefur gengið í gegnum.

Hins vegar göngum við þess ekki dulin að þessu verkefni er ólokið og við þurfum að búa til nýtt skattkerfi sem tryggir enn betri jöfnuð. Þegar við gerum það endurskoðum við líka bótakerfið því bætur og skattar eru tvær hliðar á sama peningi. Það má ekki gleymast að við erum að vinna í kröppu umhverfi. Hrunið kallaði yfir þjóðina gríðarlega lífskjaraskerðingu. Það að fimmtán prósent af tekjum ríkisins fari í að borga vexti segir allt sem segja þarf um þá skerðingu. Við höfum ekki úr miklu að spila og þá skiptir enn meira máli en áður að við nýtum tækifærið og tryggjum jöfnuð í samfélaginu. Það gerir engin önnur ríkisstjórn en þessi sem nú situr.“

Víkjum að atvinnumálunum sem eru eitt af stóru málunum í samfélaginu. Við höfum ekki séð jafn mikið atvinnuleysi og nú og á sama tíma er ríkisstjórnin sökuð um að standa í veginum fyrir atvinnuuppbyggingu. Frá henni gætir líka andúðar í garð erlendrar fjárfestingar. Af hverju eruð þið á núllpunkti í þessum málum?

„Nokkur atriði skipta mestu máli fyrir uppbyggingu atvinnulífsins. Í fyrsta lagi að vinna traust lánardrottna en til þess að svo verði þurfum við að ná stöðugleika í efnahagslífinu. Það er að takast. Við þurfum að klára Icesave, annað er ekki boði. Við þurfum líka nothæfan gjaldmiðil. Krónan er föst í gjaldeyrishöftum sem stuðlar því miður ekki að trausti. Skammtímaverkefnið er að styrkja hana en til lengri tíma þurfum við að koma okkur upp nothæfum gjaldmiðli. Vill erlenda fjárfestinguEinnig teljum við í Samfylkingunni mjög mikilvægt að opna fyrir erlenda fjárfestingu. Við getum ekki byggt upp nýtt, þróttmikið og fjölbreytt atvinnulíf nema með erlendum fjárfestingum. Og þegar ég segi það þá á ég við fjárfestingar í alls konar fyrirtækjum, ekki bara í stórfyrirtækjunum sem oftast er talað um.

Ég veit til þess að erlendir fjárfestar bíða eftir að við leysum Icesave. Þeir vilja fjárfesta í og vinna með íslenskum fyrirtækjum í nýsköpun og hugverkaiðnaði, til dæmis. Þar eru miklir vaxtarmöguleikar. Frumvinnslan og gömlu undirstöðuatvinnugreinarnar eins og sjávarútvegurinn eru góðar og gildar og færa okkur miklar tekjur en við verðum að byggja atvinnu og velferð á fleiru.“

Þú nefnir erlenda fjárfestingu. VG vill rifta kaupum Magma á HS orku. Hver er þín afstaða til þess máls?

„Ég er ósammála því. Ég skil vel ótta við erlenda fjárfestingu ef fólk heldur að einkaaðilar séu að eignast auðlindirnar. En það skiptir engu máli hvort einkaaðilarnir eru erlendir eða íslenskir. Aðalmálið er að tryggja sameign þjóðarinnar á auðlindunum og það gerum við vonandi í stjórnaskránni og með viðeigandi lagasetningu. Hvernig eignarhaldi á fyrirtækjum og rekstri þeirra, hvort heldur er í orkugeiranum eða sjávarútvegi, er háttað er annað mál. Auðlindirnar eru eitt og fyrirtækin annað og erlendir aðilar hljóta að geta fjárfest í fyrirtækjunum rétt eins og við Íslendingar fjárfestum í fyrirtækjum í öðrum löndum og finnst ekkert óeðlilegt við það.“

Þú hefur lýst yfir að þú teljir betur fara á að ríkisstjórn Íslands sé fjölskipað stjórnvald. Trúirðu að það muni verða?

„Já, ég þreytist ekki á að segja að ríkisstjórnin eigi að vera fjölskipað stjórnvald sem þýðir einfaldlega að þar eru teknar sameiginlegar ákvarðanir og allir hafa sömu upplýsingar undir höndum. Þannig tryggjum við betra og upplýstara stjórnvald og að skýrt sé hvar ábyrgð liggur.

Það góða við samfélagsástandið sem við búum við er að við höfum tækifæri til að endurskoða allt; stjórnkerfið, lögin, pólitíkina og samfélagið allt ef út í það er farið.“ Ráðherrar og völd„Það eru ekki allir sammála um að fjölskipað stjórnvald sé rétt leið og margir vilja að ráðherra hafi endanlegt vald yfir sínum málaflokki. Við höfum hins vegar dæmi sem sýna hvert það getur leitt okkur og hvers konar hörmungar geta leitt af því fyrir land og þjóð. Ég vona að við endurskoðun stjórnarskrárinnar verði fjallað um þetta.“

Að lokum, finnst þér ekki að þú ættir að vera ráðherra í þessari ríkisstjórn?

„Ég er formaður í stærsta þingflokki á Alþingi og það er mjög mikilvægt starf. Félagar mínir hafa falið mér mikla ábyrgð sem ég reyni að standa undir enda skiptir miklu máli fyrir Samfylkinguna að við stöndum okkur á Alþingi og í stjórnarsamstarfinu.

Mér var sagt um daginn frá grein í bresku blaði þar var lítil saga sem ég ætla að endurtaka hér og hún er svona: Konur sem eru ráðherrar eru alla daga að velta því fyrir sér hvort þær séu ekki örugglega að standa sig og hvort þær séu ekki að fara vel með valdið sem þeim hefur verið falið, af því að konur fá vald að láni. Karlar sem sitja í ríkisstjórn eru alla daga að velta því fyrir sér hvers vegna þeir séu ekki formenn flokkanna sinna.

Þetta er mitt svar við spurningunni en ég tek við öllum verkefnum sem ég er beðin um að taka að mér og hef alltaf gert.“