Skoðun

Forystusætið fyrir dómstóla?

Orri Vigfússon skrifar
Nýlega féll dómur í Bandaríkjunum sem hafnaði áætlunum stjórnvalda þar í landi um mótvægisaðgerðir í Columbiaánni í fylkjunum Washington og Oregon, sem ætlað var að draga úr neikvæðum áhrifum virkjana í vatnakerfinu (https://www.scribd.com/doc/311532671/NWFvNMFS). Málið var höfðað fyrir hönd samtaka frumbyggja, náttúruverndarsinna og veiðimanna og flutt af umhverfislögfræðingum sem kalla sig EarthJustice. Í dómnum er hafnað málatilbúnaði og nálgun virkjanasinna í málinu – sem hljómar allt kunnuglega fyrir þau okkar sem hafa fylgst með áformum Landsvirkjunar um að virkja í neðri hluta Þjórsár. Þetta er í fimmta sinn sem dómur fellur í þessari 20 ára gömlu deilu um hvað beri að gera til að bjarga laxfiskstofnum í Columbiaánni. Þar hafa rándýrar og umfangsmiklar aðgerðir ekki skilað tilætluðum árangri svo dómurinn gefur stjórnvöldum nú tvö ár til að móta raunhæfari tillögur sem byggjast á nýrri nálgun.

Undanfarna áratugi hafa alls kyns sérfræðingar í málefnum virkjana og umhverfisáhrifum þeirra, verkfræðingar og líffræðingar, legið yfir áætlunum um mótvægisaðgerðir og orkufyrirtækin í Columbiaánni hafa mokað peningum í fiskvegi, seiðasleppingar og seiðaveitur en allt hefur komið fyrir ekki. Dómurinn telur að skynsemisrök, forsjálni og ráðdeild hafi ekki ráðið för heldur er talað um að málflutningur virkjanasinna sé byggður á duttlungum og gerræðissjónarmiðum; þ.e. þeir velji úr þeim upplýsingum sem fyrir liggi til þess að auka líkurnar á að málflutningur þeirra hljómi vel fremur en að leitast við að komast að rökréttum niðurstöðum miðað við fyrirliggjandi gögn.

Þetta mál í Bandaríkjunum er að mörgu leyti sambærilegt við það sem við hjá NASF, Verndarsjóði villtra laxastofna, höfum verið að berjast við hér á landi í sambandi við Rammaáætlun og virkjanaáform í neðri hluta Þjórsár. Við höfum bent á að Landsvirkjun og stjórnvöld undir hatti Skipulagsstofnunar, Umhverfisstofnunar og verkefnastjórn Rammaáætlunar hafi valið úr og jafnvel hagrætt rannsóknum og orðum þeirra fræðimanna sem kallað hefur verið eftir áliti hjá um áhrif virkjana á fiskstofna í ánni. Rétt eins og það eigi bara að virkja og vona svo það besta um að vel takist til með mótvægisaðgerðirnar þótt reynsla annarra þjóða bendi ekki til að sú verði raunin – ekki síst reynslan frá Columbiaánni í Bandaríkjunum en þangað sóttu verkfræðingar Landsvirkjunar sér m.a. ráð og leiðbeiningar um hönnun seiðaveitna hér hjá sér. Það hlýtur að teljast áhyggjuefni að úrræði sem ítrekað hafa verið dæmd einskis nýt í Bandaríkjunum séu notuð sem fyrirmynd hér á landi.

Varanlegur skaði

Dómurinn frá Bandaríkjunum hafnar því að hægt sé að umgangast vistkerfið og villta dýrastofna í útrýmingarhættu af slíkri léttúð. Hér á landi hefur tíðkast að mengunarsinnar, hvort sem þeir eru í virkjanahug eða með stórfelld fiskeldisáform í opnum sjókvíum, hafa haft nær ótakmarkaðan aðgang að fjármunum skattgreiðanda til að skipuleggja, rannsaka, kynna og byggja upp samfélagslega innviði í kringum framkvæmdir sínar. Á meðan hafa landeigendur og náttúruverndarsinnar þurft að kosta sjálfir alla vörn gegn glannalegum áformum sem munu valda lífríkinu varanlegum skaða auk þess að spilla möguleikum til annars konar atvinnustarfsemi og sjálfbærrar fénýtingar náttúruauðlinda. Ekki bætir það úr skák þegar skemmdarvargarnir taka til við að breyta áætlunum sínum, færa virkjanir til, skipta regnbogasilungum út fyrir kynbættan framandi lax og landeigendur og sjálfboðaliðar þurfa í sífellu að finna nýtt fjármagn til að greiða fyrir nýjar og nýjar sérfræðigreiningar.

Það var því bæði ánægjulegt en um leið grafalvarlegt að ESA, eftirlitsstofnun EFTA, sendi núna 4. maí frá sér ótvíræðan úrskurð (https://www.eftasurv.int/media/esa-docs/physical/792444.pdf) um að hér á landi hefði löggjöfin ekki verið löguð að Evróputilskipunum sem hafa það markmið að veita almenningi og einstökum hagsmunaaðilum vernd til að geta spornað við umhverfisárásum öflugra fyrirtækja sem starfa í skjóli stjórnvalda. Gagnrýnir ESA að tilskipun Evrópusambandsins frá 2011/92/EU um hvernig staðið skuli að mati á umhverfisáhrifum framkvæmda hafi ekki verið innleidd hér á landi og þannig tryggt að tekið sé lögmætt og rökrétt tillit til sjónarmiða umhverfissinna líkt og dómurinn í Bandaríkjunum gerir. Það er ekki nóg að leyfa fólki að koma með athugasemdir ef þær eru ekki teknar til greina og metnar á hlutlægan hátt líkt og gert er í bandaríska dómnum.

Það veitir okkur náttúruverndarsinnum von í málinu að ESA segist íhuga að fara með þessi málefni Íslands fyrir dómstóla ef stjórnvöld bregðist ekki skjótt og vel við. Þau sjónarmið sem kynnt eru í úrskurðinum ættu þó að duga íslenskum stjórnvöldum til að breyta vinnubrögðum sínum hið snarasta í stað þess að láta dæma sig til að taka eðlilegt tillit til lögmætra réttlætis- og náttúruverndarsjónarmiða. Núverandi ríkisstjórn lýsti þeim einkunnarorðum strax í upphafi valdaferils síns í maí 2013 að Ísland skyldi vera í fararbroddi í umhverfisvernd á heimsvísu. Forystusætið í þeim efnum er ekki ætlað þeim sem bíða eftir slíkum dómum.

Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.

 

 




Skoðun

Sjá meira


×