Verð, laun og lífshamingja Þórlindur Kjartansson skrifar 17. ágúst 2018 05:00 Af öllum þeim þúsundum eða tugþúsundum auglýsinga frá matvöruverslunum sem ég hef séð um ævina er ég viss um að ég gæti talið á fingrum annarrar handar tilvikin þegar reynt er að selja vörurnar á grundvelli gæða frekar en verðs. Það rímar auðvitað mjög vel við alla umfjöllun um neytendamál. Áherslan er alltaf langmest á verðið. Mikið kapp er lagt á að gera samanburð á milli ólíkra verslana og niðurstöðunum svo slegið upp í fréttum—41% verðmunur á smjörva, 81% verðmunur á frosnum kjúklingi, fimmfaldur verðmunur á kveikjarabensíni. Þeim sem best koma út úr svona könnunum er hampað en þeir dýrustu eru úthrópaðir sem okrarar. Samkeppnin verður því mikil um að bjóða besta verðið. Þetta gekk svo langt fyrir nokkrum árum að í nokkra daga voru verslanir farnar að selja mjólkurlítrann á eina krónu. Þá gripu samkeppnisyfirvöld inn í og þótti fullmikið af því góða.Magn eða gæði En þótt allir vilji vitaskuld fá sem mest fyrir minnst, þá segir verðið langt frá því alla söguna um það hvort maður gerir góð kaup eða ekki. Í Bandaríkjunum er til dæmis ákaflega ódýrt að kaupa tilbúinn mat, en þeir sem kaupa ódýrasta matinn fá líka nákvæmlega það sem þeir borga fyrir og gjalda þess í ónýtu heilsu- og holdafari. Þegar fólk veltir fyrir sér hvort það vilji kaupa tiltekna vöru, eða versla við ákveðna kaupmenn eða verslanir, þá kemur vitaskuld miklu meira inn í dæmið heldur en bara verðið á smjörva, frosnum kjúklingi og kveikjarabensíni. Góð og vingjarnleg þjónusta í þægilegu umhverfi skiptir máli. Umhverfi verslunarinnar sjálfrar; hvernig manni líður inni í búðinni, hversu auðvelt er að finna bílastæði, hversu lengi maður þarf að bíða í röð til að borga og hvort búðin sé opin þegar maður þarf á henni að halda. Allir þessir þættir ráða miklu um það hvort fólk verslar í þessari versluninni eða hinni. Og svo eruð það auðvitað gæði vörunnar. Það hrósar enginn happi yfir því að kaupa ódýrustu grillsteikina ef hún er svo seig og þránuð þegar kemur að því að grilla hana. Lægsta verðið getur stundum verið ávísun á verstu kaupin, eins og þeir vita mætavel sem kunna að njóta humars og hvítvíns á fallegum sumarkvöldum. Þá dettur ekki nokkrum manni í hug að gera verðsamanburð. Ó, nei—þar gilda gæðin ein.Auðvelt að mæla En úr því það eru svona margir ólíkir þættir sem ráða því hvort manni finnst maður borga sanngjarnt eða ósanngjarnt verð fyrir tiltekna vöru—hví er þá öll áherslan alltaf á verðið en ekkert annað? Það er líklega vegna þess að það er mjög einfalt að bera saman tvær tölur. Ef kílóið af súpukjöti hækkaði í dag, þá sjáum við það greinilega af því verðmiðinn er hærri í dag en í gær. En hvað ef súpukjötið í dag er betra en súpukjötið í gær? Það er miklu erfiðara að mæla það. Og jafnvel ennþá erfiðara er að leggja mat á hversu vingjarnlegt eða hranalegt viðmót starfsmanna er, eða hvort maður hittir á skemmtilegra fólk á einum staðnum heldur en öðrum. Og í ofanálag er fólk alls ekki sammála um það. Áherslan er sem sagt á verðið af því það er sá þáttur sem langauðveldast er að mæla án þess að þvæla flóknum og afstæðum sjónarmiðum inn í jöfnuna. Það er ekki smekksatriði að meta hvort er hærri tala 1.299 eða 1.799.Laun og lífsgæði Umræða um kjaramál er gjarnan svipuðu marki brennd. Ótalmargir þættir hafa veruleg áhrif á það hversu vel okkur líður í vinnunni, en áherslan er oftast nær eingöngu á launatölurnar. Auðvitað er eðlilegt að allir vilji sem hæst laun fyrir vinnuna sína en það er líklega mikilvægara að reyna að leggja mat á ýmsa aðra þætti sem hafa afgerandi áhrif á það hvernig okkur líður í vinnunni. Hvers virði er það að vera ánægður með samstarfsfólkið, hafa sanngjarna yfirmenn, vera metin(n) að verðleikum, njóta virðingar, hafa sjálfstraust og njóta sjálfstæðis í vinnunni? Og hversu mikil kjarabót er að þurfa ekki að sitja undir ósanngjarnri þvælu frá frekum viðskiptavinum eða yfirgangssömum silkihúfum? Hvers virði er að þurfa ekki að fá stein í magann þegar opnaður er tölvupóstur af ótta við dónalega framkomu, ósanngjarna gagnrýni eða almenna stæla og leiðindi? Í vikunni kom fram að bæði Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR, og Þórunn Sveinbjarnardóttir, formaður BHM, telja að leggja þurfi áherslu á alls konar mál sem varða almenn lífsgæði fólks í kjaraviðræðum vetrarins. Þetta er alveg örugglega bæði erfiðara og mikilvægara heldur en að einblína á krónutölur og prósentur. Við verjum drjúgum hluta ævinnar í vinnunni—það skiptir að sjálfsögðu miklu máli fyrir lífshamingju okkar að þar líði okkur eins vel og mögulegt er; og þar ráða miklu fleiri þættir heldur en launatalan ein. Um það hljóta talsmenn bæði launafólks og atvinnurekenda að vera sammála. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Neytendur Þórlindur Kjartansson Mest lesið Eru nýbakaðar mæður komnar aftur á bak við eldavélina, á TikTok? Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir Skoðun Torfþakið varð að mýri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Það sem er ekki sagt um geðheilsumál barna Ásdís Bergþórsdóttir Skoðun Tölum um umferðaröryggi Ágúst Mogensen Skoðun Kom pólitík nálægt Brákarborgarfúskinu? Helgi Áss Grétarsson Skoðun Auðvitað á að treysta fólki sjálfu fyrir því hvert það beinir viðskiptum sínum Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Afleiðingar hinna löngu dökku skugga andlegs ofbeldis Matthildur Björnsdóttir Skoðun Myndum greiða miklu meira Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Yndislestur og fyrirmyndir Vilhjálmur Þór Svansson Skoðun Alvarleg atvik í heilbrigðisþjónustu hafa víðtækar afleiðingar Ásta Kristín Andrésdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eru nýbakaðar mæður komnar aftur á bak við eldavélina, á TikTok? Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Torfþakið varð að mýri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Tölum um umferðaröryggi Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Afleiðingar hinna löngu dökku skugga andlegs ofbeldis Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Það sem er ekki sagt um geðheilsumál barna Ásdís Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Auðvitað á að treysta fólki sjálfu fyrir því hvert það beinir viðskiptum sínum Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Myndum greiða miklu meira Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kom pólitík nálægt Brákarborgarfúskinu? Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Yndislestur og fyrirmyndir Vilhjálmur Þór Svansson skrifar Skoðun Færeyingar vissulega til fyrirmyndar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Glútenlaust nesti - djöfulsins lúxus! Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun ÉG ÞORI! Inga Sæland skrifar Skoðun Hver er hún þessi drusla? Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Börn eða bissness Bryndís Jónsdóttir skrifar Skoðun Carnivore: Kransæðastífla og skínandi fínir kviðvöðvar? Guðrún Nanna Egilsdóttir ,Dögg Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Pawel og bronsið Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Stýrivextir verða að lækka Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigð skynsemi Einar Scheving skrifar Skoðun Hvar endar þetta? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Höfðu algerlega rétt fyrir sér Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskar getraunir og ólögleg veðmálafyrirtæki Pétur Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Hættustig Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Minnkandi ábati stýrivaxta á verðbólgu Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Hún var kölluð drusla Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Til fyrirmyndar? Sverrir Björnsson skrifar Skoðun Tölum endilega íslensku, takk Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Les(mis)skilningur Miðflokksmanna Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Kennarinn sem breytti lífi þínu Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Tímabært að stokka spilin og gefa upp á nýtt Maarten Haijer skrifar Skoðun Cut The Crap! Davíð Bergmann skrifar Sjá meira
Af öllum þeim þúsundum eða tugþúsundum auglýsinga frá matvöruverslunum sem ég hef séð um ævina er ég viss um að ég gæti talið á fingrum annarrar handar tilvikin þegar reynt er að selja vörurnar á grundvelli gæða frekar en verðs. Það rímar auðvitað mjög vel við alla umfjöllun um neytendamál. Áherslan er alltaf langmest á verðið. Mikið kapp er lagt á að gera samanburð á milli ólíkra verslana og niðurstöðunum svo slegið upp í fréttum—41% verðmunur á smjörva, 81% verðmunur á frosnum kjúklingi, fimmfaldur verðmunur á kveikjarabensíni. Þeim sem best koma út úr svona könnunum er hampað en þeir dýrustu eru úthrópaðir sem okrarar. Samkeppnin verður því mikil um að bjóða besta verðið. Þetta gekk svo langt fyrir nokkrum árum að í nokkra daga voru verslanir farnar að selja mjólkurlítrann á eina krónu. Þá gripu samkeppnisyfirvöld inn í og þótti fullmikið af því góða.Magn eða gæði En þótt allir vilji vitaskuld fá sem mest fyrir minnst, þá segir verðið langt frá því alla söguna um það hvort maður gerir góð kaup eða ekki. Í Bandaríkjunum er til dæmis ákaflega ódýrt að kaupa tilbúinn mat, en þeir sem kaupa ódýrasta matinn fá líka nákvæmlega það sem þeir borga fyrir og gjalda þess í ónýtu heilsu- og holdafari. Þegar fólk veltir fyrir sér hvort það vilji kaupa tiltekna vöru, eða versla við ákveðna kaupmenn eða verslanir, þá kemur vitaskuld miklu meira inn í dæmið heldur en bara verðið á smjörva, frosnum kjúklingi og kveikjarabensíni. Góð og vingjarnleg þjónusta í þægilegu umhverfi skiptir máli. Umhverfi verslunarinnar sjálfrar; hvernig manni líður inni í búðinni, hversu auðvelt er að finna bílastæði, hversu lengi maður þarf að bíða í röð til að borga og hvort búðin sé opin þegar maður þarf á henni að halda. Allir þessir þættir ráða miklu um það hvort fólk verslar í þessari versluninni eða hinni. Og svo eruð það auðvitað gæði vörunnar. Það hrósar enginn happi yfir því að kaupa ódýrustu grillsteikina ef hún er svo seig og þránuð þegar kemur að því að grilla hana. Lægsta verðið getur stundum verið ávísun á verstu kaupin, eins og þeir vita mætavel sem kunna að njóta humars og hvítvíns á fallegum sumarkvöldum. Þá dettur ekki nokkrum manni í hug að gera verðsamanburð. Ó, nei—þar gilda gæðin ein.Auðvelt að mæla En úr því það eru svona margir ólíkir þættir sem ráða því hvort manni finnst maður borga sanngjarnt eða ósanngjarnt verð fyrir tiltekna vöru—hví er þá öll áherslan alltaf á verðið en ekkert annað? Það er líklega vegna þess að það er mjög einfalt að bera saman tvær tölur. Ef kílóið af súpukjöti hækkaði í dag, þá sjáum við það greinilega af því verðmiðinn er hærri í dag en í gær. En hvað ef súpukjötið í dag er betra en súpukjötið í gær? Það er miklu erfiðara að mæla það. Og jafnvel ennþá erfiðara er að leggja mat á hversu vingjarnlegt eða hranalegt viðmót starfsmanna er, eða hvort maður hittir á skemmtilegra fólk á einum staðnum heldur en öðrum. Og í ofanálag er fólk alls ekki sammála um það. Áherslan er sem sagt á verðið af því það er sá þáttur sem langauðveldast er að mæla án þess að þvæla flóknum og afstæðum sjónarmiðum inn í jöfnuna. Það er ekki smekksatriði að meta hvort er hærri tala 1.299 eða 1.799.Laun og lífsgæði Umræða um kjaramál er gjarnan svipuðu marki brennd. Ótalmargir þættir hafa veruleg áhrif á það hversu vel okkur líður í vinnunni, en áherslan er oftast nær eingöngu á launatölurnar. Auðvitað er eðlilegt að allir vilji sem hæst laun fyrir vinnuna sína en það er líklega mikilvægara að reyna að leggja mat á ýmsa aðra þætti sem hafa afgerandi áhrif á það hvernig okkur líður í vinnunni. Hvers virði er það að vera ánægður með samstarfsfólkið, hafa sanngjarna yfirmenn, vera metin(n) að verðleikum, njóta virðingar, hafa sjálfstraust og njóta sjálfstæðis í vinnunni? Og hversu mikil kjarabót er að þurfa ekki að sitja undir ósanngjarnri þvælu frá frekum viðskiptavinum eða yfirgangssömum silkihúfum? Hvers virði er að þurfa ekki að fá stein í magann þegar opnaður er tölvupóstur af ótta við dónalega framkomu, ósanngjarna gagnrýni eða almenna stæla og leiðindi? Í vikunni kom fram að bæði Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR, og Þórunn Sveinbjarnardóttir, formaður BHM, telja að leggja þurfi áherslu á alls konar mál sem varða almenn lífsgæði fólks í kjaraviðræðum vetrarins. Þetta er alveg örugglega bæði erfiðara og mikilvægara heldur en að einblína á krónutölur og prósentur. Við verjum drjúgum hluta ævinnar í vinnunni—það skiptir að sjálfsögðu miklu máli fyrir lífshamingju okkar að þar líði okkur eins vel og mögulegt er; og þar ráða miklu fleiri þættir heldur en launatalan ein. Um það hljóta talsmenn bæði launafólks og atvinnurekenda að vera sammála.
Eru nýbakaðar mæður komnar aftur á bak við eldavélina, á TikTok? Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir Skoðun
Auðvitað á að treysta fólki sjálfu fyrir því hvert það beinir viðskiptum sínum Sigurður G. Guðjónsson Skoðun
Skoðun Eru nýbakaðar mæður komnar aftur á bak við eldavélina, á TikTok? Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir skrifar
Skoðun Auðvitað á að treysta fólki sjálfu fyrir því hvert það beinir viðskiptum sínum Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Carnivore: Kransæðastífla og skínandi fínir kviðvöðvar? Guðrún Nanna Egilsdóttir ,Dögg Guðmundsdóttir skrifar
Eru nýbakaðar mæður komnar aftur á bak við eldavélina, á TikTok? Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir Skoðun
Auðvitað á að treysta fólki sjálfu fyrir því hvert það beinir viðskiptum sínum Sigurður G. Guðjónsson Skoðun