Átta óþægilegar staðreyndir um fjárlögin Jóhann Páll Jóhannsson skrifar 13. desember 2021 14:32 Fyrstu fjárlög endurnýjaðrar ríkisstjórnar bera þess merki að lögð er ofuráhersla á að draga hratt úr umfangi ríkisins í hagkerfinu á komandi árum. Í lok kjörtímabilsins á hlutfall ríkisútgjalda af vergri landsframleiðslu að vera orðið lægra heldur en sést hefur á þessari öld og hið sama gildir um umfang hins opinbera í heild. Þetta kallar á niðurskurð mikilvægrar grunnþjónustu og sú stefna birtist strax í fjárlagafrumvarpi næsta árs. 1. Biðlistar barna eftir greiningum og nauðsynlegri þjónustu hafa lengst verulega á undanförnum árum. Nýlega var greint frá því að 343 börn biðu eftir að komast að hjá Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins þar sem börnum með víðtæka þroskaskerðingu er sinnt. Þar er biðtíminn allt að 24 mánuðir. „Markmiðum um að bæta snemmtækan stuðning verður ekki náð án þess að biðlistum verði útrýmt en slíkt átak krefst aukinna fjárveitinga til Greiningar- og ráðgjafarstöðvar ríkisins,“ sagði umboðsmaður barna nýlega í umsögn um lagabreytingar er vörðuðu stofnunina. Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur er ósammála og vill skera niður fjárframlög til stofnunarinnar á kjörtímabilinu sem nú er að hefjast, um 52 milljónir árið 2022 og áfram næstu ár á eftir. Þá ber fjárlagafrumvarpið ekki með sér að gripið verði til neinna afgerandi aðgerða til að stytta biðlista hjá t.d. Þroska- og hegðunarstöð og Barna- og unglingageðdeild Landspítala. Langir biðlistar eru komnir til að vera. 2. Í fjárlagafrumvarpinu er gert ráð fyrir að fjárframlög ríkisins vegna málefna fatlaðs fólks dragist saman um rúmlega 300 milljónir króna á næsta ári. Síðan þjónusta við fólk með fötlun var færð frá ríki til sveitarfélaga árið 2011 hefur kostnaður verið langt umfram það sem viðbótarútsvar og framlög úr jöfnunarsjóði sveitarfélaga standa undir og óvissa er um fjármögnun þjónustunnar næstu árin. Formaður NPA-miðstöðvarinnar hefur bent á að með þessu áframhaldi kunni samningum um notendastýrða persónulega aðstoð að fækka árið 2022. 3. Fjárlögin fela í sér áframhaldandi kjaragliðnun milli lífeyris og launa. Ríkisstjórnin ætlar að tvöfalda frítekjumark atvinnutekna hjá eldra fólki, hækka það úr 100 þúsund krónum á mánuði upp í 200 þúsund krónur. Sú aðgerð kostar um hálfan milljarð og nær ekki til nema um 1.500 manns. Almenna frítekjumarkið sem tekur til lífeyristekna mun hins vegar áfram standa í 25 þúsund krónum og frítekjumark atvinnutekna hjá öryrkjum, sem hefur ekki hreyfst í tíu ár, verðuráfram aðeins 109.600 krónur. Þannig eru viðkvæmustu hóparnir sem reiða sig á greiðslur frá Tryggingastofnun og úr lífeyrissjóðum látnir sitja eftir. Þetta er sérstaklega kaldranalegt þegar haft er í huga að um 14 þúsund lífeyrisþegar lifa á minna en 300 þúsund krónum á mánuði fyrir skatt og 80% öryrkja eiga erfitt með að ná endum saman samkvæmt könnun Vörðu, rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins. 4. ASÍ hefur lýst því yfir að stuðningur stjórnvalda við húsnæðisöryggi og tilfærslukerfi launafólks muni ráða úrslitum í kröfum verkalýðshreyfingarinnar í aðdraganda kjarasamninga 2022 og 2023. Nærtæk leið til að draga úr spennu og undirbyggja farsæla lendingu á vinnumarkaði væri að setja aukna fjármuni inn í barnabótakerfið og auka framboð af hagkvæmu íbúðarhúsnæði með hærri stofnframlögum ríkisins til almenna íbúðakerfisins. Hvorugt stendur til samkvæmt fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar og enn bólar ekkert á því að loforð sem stjórnvöld gáfu við undirritun Lífskjarasamningsins um aukin réttindi leigjenda og aðgerðir gegn launaþjófnaði verði efnd. Þetta er ekki gott veganesti inn í kjaraviðræðurnar. 5. Veiðigjöld lækka milli ára, úr 7,7 milljörðum í 6,3 milljarða. Þetta gerist á sama tíma og arðgreiðslur sjávarútvegsfyrirtækja ná sögulegu hámarki á Íslandi. Í fyrra fengu eigendur útgerðarfyrirtækja meira en 21 milljarð króna í arð sem er fjórum sinnum hærri upphæð heldur en skilaði sér til almennings í formi veiðigjalds. Af stjórnarsáttmála og fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar má ráða að ofurarðurinn í sjávarútvegi muni renna að mestu til eigenda stórútgerðarfyrirtækja næstu árin og að ákvæði fiskveiðistjórnarlaga um að nytjastofnar á Íslandsmiðum séu sameign íslensku þjóðarinnar verði áfram orðin tóm. Þá gera fjárlögin ekki ráð fyrir að tekjuhæstu og eignamestu hóparnir greiði meira til samneyslunnar eða að unnið verði gegn tekjutilflutningi þar sem launatekjur eru ranglega skráðar sem fjármagnstekjur. 6. Framlög til loftslagsmála verða rúmir 13 milljarðar árið 2022, 0,3% af vergri landsframleiðslu (sem er álíka há fjárhæð og ríkið ver til nautgripaframleiðslu og sauðfjárræktar) en eiga svo að lækka á hverju einasta fjárlagaári kjörtímabilsins á sama tíma og ríkisstjórnin segist vilja ná fram 55 prósenta samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda. Þá er því hvergi svarað í fjárlagafrumvarpi, fjármálaáætlun eða stjórnarsáttmála hvernig grænni gjaldtöku og ívilnunum verði beitt til að hraða orkuskiptum á kjörtímabilinu. 7. Ríkisstjórnin ætlar að lækka framlög til menntamála og menningarstarfsemi. Heildarútgjöld til framhaldsskólastigsins dragast saman um 2,2 milljarða milli ára og boðuð er „umtalsverð lækkun á rekstrarframlögum og fjárfestingarframlögum til háskóla og rannsóknarstarfsemi“. Hið sama er uppi á teningnum þegar kemur að verkefnum ríkisins er varða leikskóla- og grunnskólastigið. Þá vekur athygli að framlög til framhaldsfræðslukerfisins halda áfram að dragast saman á tímum mikils langtímaatvinnuleysis þegar hið opinbera ætti einmitt að leggja áherslu á að valdefla og styðja við aukna menntun og færni fólks sem hefur misst vinnuna. Hvað með listir, menningu, íþrótta- og æskulýðsmál? Jú, ríkisstjórnin ætlar líka að lækka framlögin til þessa málefnasviðs um 646 milljónir á næsta ári og þar af dragast framlög til menningarsjóða saman um 454 milljónir. Þetta gerist meðan enn eru í gildi samkomutakmarkanir og skert starfsumhverfi í lista- og menningargeiranum vegna heimsfaraldurs. 8. Útgjöld til sérhæfðrar sjúkrahúsþjónustu aukast um 7,6 milljarða milli ára en sú aukning er að mestu vegna viðbragða við heimsfaraldri og uppbyggingar nýs Landspítala. Áfram ríkir kyrrstaða þegar kemur að stóru áskorununum í heilbrigðiskerfinu, svo sem mönnunarvandanum, útskriftarvanda Landspítala og vanfjármögnun öldrunarþjónustu og hjúkrunarheimila. Framlög til almennrar heilbrigðisþjónustu dragast saman milli ára, skorið er niður til lýðheilsumála og forvarna og ekki virðist gert ráð fyrir að lögin frá 2020 um að almenn sálfræðiþjónusta falli undir greiðsluþátttökukerfi Sjúkratrygginga komi til framkvæmda. Áskoranir okkar daga og þau risavöxnu samfélagsverkefni sem við stöndum frammi fyrir kalla á kraftmikið ríkisvald, ekki að hið opinbera dragi saman seglin; slíkt er ávísun á veikara samfélag og heldur aftur af verðmætasköpun til langs tíma. Við í Samfylkingunni munum halda áfram að leggja til lausnir og beita okkur af alefli fyrir manneskjulegri forgangsröðun í ríkisfjármálum og skattamálum. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar og fulltrúi í efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Páll Jóhannsson Samfylkingin Fjárlagafrumvarp 2022 Alþingi Mest lesið Hættustig Gauti Kristmannsson Skoðun Hún var kölluð drusla Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Tölum endilega íslensku, takk Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Yfirlýsing Hagsmunasamtaka brotaþola og Öfga Tanja M. Ísfjörð Magnúsdóttir,Ólöf Tara Harðardóttir,Hulda Hrund Guðrúnar Sigmundsdóttir,Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Les(mis)skilningur Miðflokksmanna Helgi Brynjarsson Skoðun Þegar kennarinn verður dómari Pawel Bartoszek Skoðun Kennarinn sem breytti lífi þínu Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Hvað finnst þér? Bryndís Víglundsdóttir Skoðun Til fyrirmyndar? Sverrir Björnsson Skoðun Tímabært að stokka spilin og gefa upp á nýtt Maarten Haijer Skoðun Skoðun Skoðun Hættustig Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Minnkandi ábati stýrivaxta á verðbólgu Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Hún var kölluð drusla Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Til fyrirmyndar? Sverrir Björnsson skrifar Skoðun Tölum endilega íslensku, takk Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Les(mis)skilningur Miðflokksmanna Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Kennarinn sem breytti lífi þínu Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Tímabært að stokka spilin og gefa upp á nýtt Maarten Haijer skrifar Skoðun Cut The Crap! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvað finnst þér? Bryndís Víglundsdóttir skrifar Skoðun Víðátta og margbreytni hins sjötta skilningarvits Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þegar kennarinn verður dómari Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Tíminn vinnur ekki með þeim Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Frestun á afgreiðslu Samgönguáætlunar er fagnaðarefni Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Tvíeggja tækni: Hvernig má nýta stafræna tækni í kennslu? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Blekking goðsagna Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Í sambandi við Suðurnesin Steinunn Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fyrirhyggja er besta vörnin - vegna CrowdStrike atviksins 19. júlí 2024 Arnar Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun 466 milljarðir í vasa norskra eldisrisa Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til ráðherra Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Flestir barðir til bana með steini eða skotnir í tætlur með haglabyssu Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Eflum Mjódd sem miðstöð almenningssamgangna fyrir landið allt Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Utanbæjarmaður eða útlendingur… stjórnaðu þér Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Velur þú að loka barnið þitt inni í herbergi með barnaníðingi? Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Samgöngur - Ekki eftir neinu að bíða Hafsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Á undan áætlun í ríkisfjármálum Bjarni Benediktsson skrifar Skoðun Framtíðin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Verndum Yazan og Barnasáttmálann Askur Hrafn Hannesson,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem ætti að hlusta meira Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Samgöngur - Ekki eftir neinu að bíða Hafsteinn Gunnarsson skrifar Sjá meira
Fyrstu fjárlög endurnýjaðrar ríkisstjórnar bera þess merki að lögð er ofuráhersla á að draga hratt úr umfangi ríkisins í hagkerfinu á komandi árum. Í lok kjörtímabilsins á hlutfall ríkisútgjalda af vergri landsframleiðslu að vera orðið lægra heldur en sést hefur á þessari öld og hið sama gildir um umfang hins opinbera í heild. Þetta kallar á niðurskurð mikilvægrar grunnþjónustu og sú stefna birtist strax í fjárlagafrumvarpi næsta árs. 1. Biðlistar barna eftir greiningum og nauðsynlegri þjónustu hafa lengst verulega á undanförnum árum. Nýlega var greint frá því að 343 börn biðu eftir að komast að hjá Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins þar sem börnum með víðtæka þroskaskerðingu er sinnt. Þar er biðtíminn allt að 24 mánuðir. „Markmiðum um að bæta snemmtækan stuðning verður ekki náð án þess að biðlistum verði útrýmt en slíkt átak krefst aukinna fjárveitinga til Greiningar- og ráðgjafarstöðvar ríkisins,“ sagði umboðsmaður barna nýlega í umsögn um lagabreytingar er vörðuðu stofnunina. Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur er ósammála og vill skera niður fjárframlög til stofnunarinnar á kjörtímabilinu sem nú er að hefjast, um 52 milljónir árið 2022 og áfram næstu ár á eftir. Þá ber fjárlagafrumvarpið ekki með sér að gripið verði til neinna afgerandi aðgerða til að stytta biðlista hjá t.d. Þroska- og hegðunarstöð og Barna- og unglingageðdeild Landspítala. Langir biðlistar eru komnir til að vera. 2. Í fjárlagafrumvarpinu er gert ráð fyrir að fjárframlög ríkisins vegna málefna fatlaðs fólks dragist saman um rúmlega 300 milljónir króna á næsta ári. Síðan þjónusta við fólk með fötlun var færð frá ríki til sveitarfélaga árið 2011 hefur kostnaður verið langt umfram það sem viðbótarútsvar og framlög úr jöfnunarsjóði sveitarfélaga standa undir og óvissa er um fjármögnun þjónustunnar næstu árin. Formaður NPA-miðstöðvarinnar hefur bent á að með þessu áframhaldi kunni samningum um notendastýrða persónulega aðstoð að fækka árið 2022. 3. Fjárlögin fela í sér áframhaldandi kjaragliðnun milli lífeyris og launa. Ríkisstjórnin ætlar að tvöfalda frítekjumark atvinnutekna hjá eldra fólki, hækka það úr 100 þúsund krónum á mánuði upp í 200 þúsund krónur. Sú aðgerð kostar um hálfan milljarð og nær ekki til nema um 1.500 manns. Almenna frítekjumarkið sem tekur til lífeyristekna mun hins vegar áfram standa í 25 þúsund krónum og frítekjumark atvinnutekna hjá öryrkjum, sem hefur ekki hreyfst í tíu ár, verðuráfram aðeins 109.600 krónur. Þannig eru viðkvæmustu hóparnir sem reiða sig á greiðslur frá Tryggingastofnun og úr lífeyrissjóðum látnir sitja eftir. Þetta er sérstaklega kaldranalegt þegar haft er í huga að um 14 þúsund lífeyrisþegar lifa á minna en 300 þúsund krónum á mánuði fyrir skatt og 80% öryrkja eiga erfitt með að ná endum saman samkvæmt könnun Vörðu, rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins. 4. ASÍ hefur lýst því yfir að stuðningur stjórnvalda við húsnæðisöryggi og tilfærslukerfi launafólks muni ráða úrslitum í kröfum verkalýðshreyfingarinnar í aðdraganda kjarasamninga 2022 og 2023. Nærtæk leið til að draga úr spennu og undirbyggja farsæla lendingu á vinnumarkaði væri að setja aukna fjármuni inn í barnabótakerfið og auka framboð af hagkvæmu íbúðarhúsnæði með hærri stofnframlögum ríkisins til almenna íbúðakerfisins. Hvorugt stendur til samkvæmt fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar og enn bólar ekkert á því að loforð sem stjórnvöld gáfu við undirritun Lífskjarasamningsins um aukin réttindi leigjenda og aðgerðir gegn launaþjófnaði verði efnd. Þetta er ekki gott veganesti inn í kjaraviðræðurnar. 5. Veiðigjöld lækka milli ára, úr 7,7 milljörðum í 6,3 milljarða. Þetta gerist á sama tíma og arðgreiðslur sjávarútvegsfyrirtækja ná sögulegu hámarki á Íslandi. Í fyrra fengu eigendur útgerðarfyrirtækja meira en 21 milljarð króna í arð sem er fjórum sinnum hærri upphæð heldur en skilaði sér til almennings í formi veiðigjalds. Af stjórnarsáttmála og fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar má ráða að ofurarðurinn í sjávarútvegi muni renna að mestu til eigenda stórútgerðarfyrirtækja næstu árin og að ákvæði fiskveiðistjórnarlaga um að nytjastofnar á Íslandsmiðum séu sameign íslensku þjóðarinnar verði áfram orðin tóm. Þá gera fjárlögin ekki ráð fyrir að tekjuhæstu og eignamestu hóparnir greiði meira til samneyslunnar eða að unnið verði gegn tekjutilflutningi þar sem launatekjur eru ranglega skráðar sem fjármagnstekjur. 6. Framlög til loftslagsmála verða rúmir 13 milljarðar árið 2022, 0,3% af vergri landsframleiðslu (sem er álíka há fjárhæð og ríkið ver til nautgripaframleiðslu og sauðfjárræktar) en eiga svo að lækka á hverju einasta fjárlagaári kjörtímabilsins á sama tíma og ríkisstjórnin segist vilja ná fram 55 prósenta samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda. Þá er því hvergi svarað í fjárlagafrumvarpi, fjármálaáætlun eða stjórnarsáttmála hvernig grænni gjaldtöku og ívilnunum verði beitt til að hraða orkuskiptum á kjörtímabilinu. 7. Ríkisstjórnin ætlar að lækka framlög til menntamála og menningarstarfsemi. Heildarútgjöld til framhaldsskólastigsins dragast saman um 2,2 milljarða milli ára og boðuð er „umtalsverð lækkun á rekstrarframlögum og fjárfestingarframlögum til háskóla og rannsóknarstarfsemi“. Hið sama er uppi á teningnum þegar kemur að verkefnum ríkisins er varða leikskóla- og grunnskólastigið. Þá vekur athygli að framlög til framhaldsfræðslukerfisins halda áfram að dragast saman á tímum mikils langtímaatvinnuleysis þegar hið opinbera ætti einmitt að leggja áherslu á að valdefla og styðja við aukna menntun og færni fólks sem hefur misst vinnuna. Hvað með listir, menningu, íþrótta- og æskulýðsmál? Jú, ríkisstjórnin ætlar líka að lækka framlögin til þessa málefnasviðs um 646 milljónir á næsta ári og þar af dragast framlög til menningarsjóða saman um 454 milljónir. Þetta gerist meðan enn eru í gildi samkomutakmarkanir og skert starfsumhverfi í lista- og menningargeiranum vegna heimsfaraldurs. 8. Útgjöld til sérhæfðrar sjúkrahúsþjónustu aukast um 7,6 milljarða milli ára en sú aukning er að mestu vegna viðbragða við heimsfaraldri og uppbyggingar nýs Landspítala. Áfram ríkir kyrrstaða þegar kemur að stóru áskorununum í heilbrigðiskerfinu, svo sem mönnunarvandanum, útskriftarvanda Landspítala og vanfjármögnun öldrunarþjónustu og hjúkrunarheimila. Framlög til almennrar heilbrigðisþjónustu dragast saman milli ára, skorið er niður til lýðheilsumála og forvarna og ekki virðist gert ráð fyrir að lögin frá 2020 um að almenn sálfræðiþjónusta falli undir greiðsluþátttökukerfi Sjúkratrygginga komi til framkvæmda. Áskoranir okkar daga og þau risavöxnu samfélagsverkefni sem við stöndum frammi fyrir kalla á kraftmikið ríkisvald, ekki að hið opinbera dragi saman seglin; slíkt er ávísun á veikara samfélag og heldur aftur af verðmætasköpun til langs tíma. Við í Samfylkingunni munum halda áfram að leggja til lausnir og beita okkur af alefli fyrir manneskjulegri forgangsröðun í ríkisfjármálum og skattamálum. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar og fulltrúi í efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis.
Yfirlýsing Hagsmunasamtaka brotaþola og Öfga Tanja M. Ísfjörð Magnúsdóttir,Ólöf Tara Harðardóttir,Hulda Hrund Guðrúnar Sigmundsdóttir,Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Tvíeggja tækni: Hvernig má nýta stafræna tækni í kennslu? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Fyrirhyggja er besta vörnin - vegna CrowdStrike atviksins 19. júlí 2024 Arnar Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Flestir barðir til bana með steini eða skotnir í tætlur með haglabyssu Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Eflum Mjódd sem miðstöð almenningssamgangna fyrir landið allt Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Velur þú að loka barnið þitt inni í herbergi með barnaníðingi? Álfhildur Leifsdóttir skrifar
Skoðun Verndum Yazan og Barnasáttmálann Askur Hrafn Hannesson,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir skrifar
Yfirlýsing Hagsmunasamtaka brotaþola og Öfga Tanja M. Ísfjörð Magnúsdóttir,Ólöf Tara Harðardóttir,Hulda Hrund Guðrúnar Sigmundsdóttir,Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun