Að gefa sér niðurstöðuna fyrirfram Stefán Pálsson skrifar 18. október 2023 16:00 Árið 1993 kom félagsmálaráðuneytið því til leiðar að kosið var um sameiningar sveitarfélaga vítt og breitt um landið. Ráðuneytið, sem sinnti meðal annars sveitarstjórnarmálum, hafði lengi hvatt til hreppa og kaupstaði landsins til að mynda stærri og sjálfbærari einingar, en undirtektir verið harla litlar. Að lokum greip ráðherra til þess bragðs að skikka flestallar sveitarstjórnir til að halda kosningar þar sem boðið var upp á sameiningu við nágranna. Hér var hátt reitt til höggs og við fyrstu sýn leit út fyrir að tilraunin hefði mistekist illilega. Nær engar þeirra sameininga sem lagt var upp með í kosningunum náðu fram að ganga og sumstaðar var hugmyndunum hafnað með miklum meirihluta atkvæða. En á næstu misserum kom í ljós að kosningarnar og þær undirbúningsviðræður sem þeim tengdust höfðu náð að sá fræjum. Tilraunin árið 1993 leiddi því í mörgum tilvikum til annarra en þó minni sameininga en lagt hafði verið upp með í fyrstu og í öðrum tilvikum tóku viðhorf íbúa sem í fyrstu höfðu einkennst af vanafestu og íhaldsemi að breytast þegar málin voru skoðuð betur. Í kosningunum fyrir þrjátíu árum voru greidd atkvæði um sameiningu Seltjarnarness, Reykjavíkur, Mosfellsbæjar, Kjalarness og Kjósarhrepps. Á Seltjarnarnesi og í Mosfellsbæ var tillagan felld með allnokkrum mun, Reykvíkingar og Kjalnesingar samþykktu hins vegar og sáralitlu mátti muna að Kjósin gerði slíkt hið sama. Í kjölfarið var fyrir alvöru farið að vinna að sameiningu Reykjavíkur og Kjalarness sem gekk í gegn skömmu síðar. Það er umhugsunarefni að fyrir arið 1993 hafði engin opinber umræða átt sér stað um samruna þessara tveggja sveitarfélaga, en um leið og umræðan hófst fór boltinn að rúlla og það þrátt fyrir að frumkvæðið hafi komið ofanfrá en ekki frá íbúunum sjálfum. Sameinum norðursvæðið Það var m.a. með þessa sögu í huga sem við Vinstri græn í borgarstjórn Reykjavíkur lögðum fram sakleysislega tillögu um að Reykjavíkurborg myndi bjóða Seltjarnarnesbæ og Mosfellsbæ við viðræðna um mögulega kosti sameiningar sveitarfélaganna þriggja. Það er sannfæring okkar að þessi þrjú samliggjandi sveitarfélög gætu myndað öfluga heild sem væri fær um að þjóna íbúum sínum jafnvel enn betur en nú er gert. Samstarfið er nú þegar mikið á hinum ýmsu sviðum og samlegðaráhrifin augljós, einkum þegar kemur að skipulagsmálum. Það er t.d. umhugsunarefni að Reykjavíkurborg og Mosfellsbær stefna á gríðarlega mikla uppbyggingu í nálega samliggjandi hverfum, Keldnaholti og Blikastaðalandi, á næstu árum. Fleiri dæmi mætti telja til á sviði menningarmála, íþróttamála og skólamála. Skemmst er frá því að segja að tillögunni var vísað frá af fulltrúum meirihlutaflokkanna í borgarstjórn. Ekki vegna þess að þau væru öll andsnúin efni hennar, þvert á móti lýstu einstakir borgarfulltrúar meirihlutans sig sammála markmiðinu. Frávísunin var hins vegar rökstudd með fyrirfram uppgjöf. Bæjarstjórar sveitarfélaganna tveggja, annar pólitískt kjörinn en hin ráðinn embættismaður, höfðu í viðtölum við blaðamenn lýst sig andsnúin hugmyndinni. Bæjarstjóri Seltjarnarness bætti því raunar við að hann teldi fráleitt að ræða svona mál á vettvangi borgarstjórnar þar sem hin rétta málsmeðferð væri sú að hringja í hann persónulega til að fá já eða nei. Á þessum grunni ákvað meirihluti borgarstjórnar að tilgangslaust væri að láta á málið reyna. Missum ekki kjarkinn En líkt og reynslan frá 1993 ætti að kenna okkur, þá eru fyrstu viðbrögð við því að hrófla við rótgrónum fyrirbærum á borð við sveitarfélög alltaf neikvæð. Ef einungis ætti að byggja á fyrstu svörum við sameiningarhugmyndum myndi okkur aldrei takast að sameina íþróttafélög, kirkjusóknir, verkalýðsfélög eða stjórnmálahreyfingar. Raunin er hins vegar sú að þegar samræðurnar hefjast og fólk leyfir sér að sjá hlutina öðru vísi en út frá fyrirframgefnum forsendum, verður oft eitthvað til. Rétt eins og enginn gat séð fyrir sameiningu Reykjavíkur og Kjalarness fyrir árið 1993 þá er aldrei að vita hvað Seltirningum og Mosfellingum kann í raun að finnast þegar kostirnir og gallarnir eru skoðaðir oní kjölinn. Fræg er skrítlan af manninum sem lenti í að sprengja dekk á bílnum og arkaði í átt að næsta sveitabæ til að fá lánaðan tjakk. Á leiðinni steyptust yfir hann svartsýnislegar vangaveltur og ótal mögulegar ástæður fyrir því hvers vegna bóndinn á bænum kynni að neita honum um tjakkinn. Þegar komið var heim að bæ var hann orðinn svo sannfærður um neikvæð viðbrögð að þegar bóndinn opnaði dyrnar öskraði ferðalangurinn á hann: „Þú getur bara átt þennan helvítis tjakk þinn sjálfur og vertu blessaður!“ – Við meirihlutafulltrúana í Reykjavík hef ég þetta eitt að segja: það gerist ekkert nema þið spyrjið og meira að segja önugir bæjarstjórar utan af Nesi eru líklegir til að lána tjakk ef fallega er beðið. Höfundur er varaborgarfulltrúi Vinstri grænna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sveitarstjórnarmál Stefán Pálsson Reykjavík Borgarstjórn Vinstri græn Seltjarnarnes Mosfellsbær Mest lesið Halldór 15.3.2025 Halldór Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson Skoðun Ég kýs Magnús Karl sem rektor Bylgja Hilmarsdóttir Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun Skoðun Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland skrifar Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson skrifar Skoðun Ég kýs Magnús Karl sem rektor Bylgja Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Lífið gefur engan afslátt Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kolbrún Pálsdóttir sem næsti rektor HÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vitskert veröld Einar Helgason skrifar Skoðun Draumurinn um hið fullkomna öryggisnet Signý Jóhannesdóttir skrifar Skoðun Sönnunarbyrði og hagsmunaárekstur Arnar Sigurðsson skrifar Skoðun Sem doktorsnemi styð ég Silju Báru til Rektors Háskóla Íslands Eva Jörgensen skrifar Skoðun Sterk og breið samtök – tími til að styrkja rödd minni fyrirtækja Friðrik Árnason skrifar Skoðun Nýjar ráðleggingar um mataræði María Heimisdóttir skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru slæmar fyrir ímynd Íslands Clive Stacey skrifar Sjá meira
Árið 1993 kom félagsmálaráðuneytið því til leiðar að kosið var um sameiningar sveitarfélaga vítt og breitt um landið. Ráðuneytið, sem sinnti meðal annars sveitarstjórnarmálum, hafði lengi hvatt til hreppa og kaupstaði landsins til að mynda stærri og sjálfbærari einingar, en undirtektir verið harla litlar. Að lokum greip ráðherra til þess bragðs að skikka flestallar sveitarstjórnir til að halda kosningar þar sem boðið var upp á sameiningu við nágranna. Hér var hátt reitt til höggs og við fyrstu sýn leit út fyrir að tilraunin hefði mistekist illilega. Nær engar þeirra sameininga sem lagt var upp með í kosningunum náðu fram að ganga og sumstaðar var hugmyndunum hafnað með miklum meirihluta atkvæða. En á næstu misserum kom í ljós að kosningarnar og þær undirbúningsviðræður sem þeim tengdust höfðu náð að sá fræjum. Tilraunin árið 1993 leiddi því í mörgum tilvikum til annarra en þó minni sameininga en lagt hafði verið upp með í fyrstu og í öðrum tilvikum tóku viðhorf íbúa sem í fyrstu höfðu einkennst af vanafestu og íhaldsemi að breytast þegar málin voru skoðuð betur. Í kosningunum fyrir þrjátíu árum voru greidd atkvæði um sameiningu Seltjarnarness, Reykjavíkur, Mosfellsbæjar, Kjalarness og Kjósarhrepps. Á Seltjarnarnesi og í Mosfellsbæ var tillagan felld með allnokkrum mun, Reykvíkingar og Kjalnesingar samþykktu hins vegar og sáralitlu mátti muna að Kjósin gerði slíkt hið sama. Í kjölfarið var fyrir alvöru farið að vinna að sameiningu Reykjavíkur og Kjalarness sem gekk í gegn skömmu síðar. Það er umhugsunarefni að fyrir arið 1993 hafði engin opinber umræða átt sér stað um samruna þessara tveggja sveitarfélaga, en um leið og umræðan hófst fór boltinn að rúlla og það þrátt fyrir að frumkvæðið hafi komið ofanfrá en ekki frá íbúunum sjálfum. Sameinum norðursvæðið Það var m.a. með þessa sögu í huga sem við Vinstri græn í borgarstjórn Reykjavíkur lögðum fram sakleysislega tillögu um að Reykjavíkurborg myndi bjóða Seltjarnarnesbæ og Mosfellsbæ við viðræðna um mögulega kosti sameiningar sveitarfélaganna þriggja. Það er sannfæring okkar að þessi þrjú samliggjandi sveitarfélög gætu myndað öfluga heild sem væri fær um að þjóna íbúum sínum jafnvel enn betur en nú er gert. Samstarfið er nú þegar mikið á hinum ýmsu sviðum og samlegðaráhrifin augljós, einkum þegar kemur að skipulagsmálum. Það er t.d. umhugsunarefni að Reykjavíkurborg og Mosfellsbær stefna á gríðarlega mikla uppbyggingu í nálega samliggjandi hverfum, Keldnaholti og Blikastaðalandi, á næstu árum. Fleiri dæmi mætti telja til á sviði menningarmála, íþróttamála og skólamála. Skemmst er frá því að segja að tillögunni var vísað frá af fulltrúum meirihlutaflokkanna í borgarstjórn. Ekki vegna þess að þau væru öll andsnúin efni hennar, þvert á móti lýstu einstakir borgarfulltrúar meirihlutans sig sammála markmiðinu. Frávísunin var hins vegar rökstudd með fyrirfram uppgjöf. Bæjarstjórar sveitarfélaganna tveggja, annar pólitískt kjörinn en hin ráðinn embættismaður, höfðu í viðtölum við blaðamenn lýst sig andsnúin hugmyndinni. Bæjarstjóri Seltjarnarness bætti því raunar við að hann teldi fráleitt að ræða svona mál á vettvangi borgarstjórnar þar sem hin rétta málsmeðferð væri sú að hringja í hann persónulega til að fá já eða nei. Á þessum grunni ákvað meirihluti borgarstjórnar að tilgangslaust væri að láta á málið reyna. Missum ekki kjarkinn En líkt og reynslan frá 1993 ætti að kenna okkur, þá eru fyrstu viðbrögð við því að hrófla við rótgrónum fyrirbærum á borð við sveitarfélög alltaf neikvæð. Ef einungis ætti að byggja á fyrstu svörum við sameiningarhugmyndum myndi okkur aldrei takast að sameina íþróttafélög, kirkjusóknir, verkalýðsfélög eða stjórnmálahreyfingar. Raunin er hins vegar sú að þegar samræðurnar hefjast og fólk leyfir sér að sjá hlutina öðru vísi en út frá fyrirframgefnum forsendum, verður oft eitthvað til. Rétt eins og enginn gat séð fyrir sameiningu Reykjavíkur og Kjalarness fyrir árið 1993 þá er aldrei að vita hvað Seltirningum og Mosfellingum kann í raun að finnast þegar kostirnir og gallarnir eru skoðaðir oní kjölinn. Fræg er skrítlan af manninum sem lenti í að sprengja dekk á bílnum og arkaði í átt að næsta sveitabæ til að fá lánaðan tjakk. Á leiðinni steyptust yfir hann svartsýnislegar vangaveltur og ótal mögulegar ástæður fyrir því hvers vegna bóndinn á bænum kynni að neita honum um tjakkinn. Þegar komið var heim að bæ var hann orðinn svo sannfærður um neikvæð viðbrögð að þegar bóndinn opnaði dyrnar öskraði ferðalangurinn á hann: „Þú getur bara átt þennan helvítis tjakk þinn sjálfur og vertu blessaður!“ – Við meirihlutafulltrúana í Reykjavík hef ég þetta eitt að segja: það gerist ekkert nema þið spyrjið og meira að segja önugir bæjarstjórar utan af Nesi eru líklegir til að lána tjakk ef fallega er beðið. Höfundur er varaborgarfulltrúi Vinstri grænna.
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun
Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar
Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun