„Sig­mundur Davíð er súrreal­isti"

Í bókinni segir frá Ölmu, doktor í heimspeki og fyrrverandi háskólakennara og manni hennar Bjössa, sem vinnur hjá Vegagerðinni. Þau flytja á æskuslóðir Björns og Alma kennir við grunnskólann í þorpinu. Þrjátíu og þriggja ára stjúpsonur hennar, Markús, býr hjá þeim en eyðir öllum sínum tíma inni í herbergi í tölvunni. Markús fær einn daginn sendan brúnan pakka í pósti, sem markar skil – fyrir þau öll og fjölskyldan tvístrast, hvert fer sína leið til að takast á við ástandið.

„Viku áður en Bjössi fór frá Ölmu vaknaði hún við hljóð fyrir utan svefnherbergisgluggann … Það var eins og einhver væri að grafa sig upp úr myrkrinu bak við augnlok hennar.“

„Það birtust fyrir mér nokkrar myndir,“ segir Jónas Reynir aðspurður um tilurð sögunnar. „Bílferð um nótt. Myrkur sem eykst og eykst - náttmyrkur, hellir, endalaust tóm. Hópur af fólki að bíða á bílastæði grunnskólans eftir því að komast á þorrablótsfund, bílarnir urrandi og ljósin eins og augu á rándýri. Fantasían um að stimpla sig út úr samfélaginu. Kynlífsleikföng!“

Og með það erum við komin að því sem brúni pakkinn til Markúsar innihélt, kynlífsleikfang, sem virðist hafa slegið alla fjölskylduna út af laginu. Afhverju?

„Alma er doktor í fornaldarheimspeki og hefur mikið velt fyrir sér tveimur ólíkum leiðum að lífshamingjunni. Önnur er „náttúrulegt“ meinlætalíf, að afsala sér öllum eigum sínum og lifa eins og hundur, og hin er sú að sleppa alveg fram af sér beislinu og að leyfa sér allar þær nautnir sem lífið hefur upp á að bjóða. Þetta eru tveir pólar sem toga í hana. Hún vill lifa heiðarlegu lífi í samræmi við gildi sín og kynlífstækið, sem er þó ekki keypt fyrir hana sjálfa, er ákveðin niðurstaða í þessum málum," útskýrir Jónas.  

„Inn í þetta kemur stjúpsonurinn Markús. Alma speglar viðhorf sín og ákvarðanir í honum og kemst að þeirri niðurstöðu að þessi 33 ára maður sem býr ennþá heima og neitar að fullorðnast, sé mögulega með hlutina meira á hreinu en hún og eiginmaðurinn, sem hafa hvorki gefið sig meinlætinu eða nautnahyggjunni á vald heldur lullað í gegnum lífið án þess að stíga út fyrir það sem er samfélagslega samþykkt. Bjössi horfir ekki á málið út frá þessu fræðilega sjónarhorni. Hann getur ekki hlustað á þetta."

Jafnvel íhaldssamasta fólk stundar súrrealisma

Þegar hér er komið í sögunni losnar aðeins um stílinn hjá Jónasi. Fjölskyldan tvístrast og lesendur þurfa að setja sig í hálf-súrrealískar stellingar. Jónas segir súrealisma samt ekki svo fjarstæðukenndan okkur „venjulegu" lesendum. „Venjuleg" nálgun setji of mikil takmörk.

„Það er erfitt að ná utan þessi hugtök, súrrealismi, raunsæi og fleiri sem notuð eru til að lýsa mismunandi gerðum sagna, en mér finnst oft þrengt að smekk lesenda með ofuráherslu á hið „venjulega.“ Á margan hátt er það sem er kallað súrrealismi eða fantasía nær hinu raunverulega heldur en hið raunsæja, að því leyti að þessar aðferðir geta oft best skýrt frá hugarástandi manneskju. 

Skáldskapur hefur þá sérstöðu meðal listgreina að hann er lífsnauðsynlegur. Allir stunda hann á nóttunni þegar þá dreymir, sú líkamsstarfsemi er kannski frjálsasta form skáldskapar. 

„Þegar hugurinn býr til framvindu í draumum raðast atburðirnir upp eftir lógík sem er algjörlega skotheld, sama þó að eyður eða óútskýrðar beygjur séu í frásögninni.  Þessi tegund framvindu er okkur fullkomlega eðlislæg. 

Fólk sem les ekki bækur og fólk sem hefur engan áhuga á því sem kallað er súrrealismi stundar hann samt á nóttunni. Jafnvel allra íhaldssamasta fólk. Sigmundur Davíð er súrrealisti, hvort sem honum líkar betur eða verr. 

Að mínu mati er Kafka sá höfundur sem hefur best tekist að púsla saman atburðarás á þennan hátt, sem virkar á einhvern hátt sannari og réttari en það sem mætti kalla raunsæislegt eða sennilegt,"  segir Jónas.

Uppeldið úti á landi hafði áhrif á sköpun sögunnar

Jónas Reynir bjó fyrstu 22 ár ævi sinnar í Fellabæ og segir það að hafa alist upp á landsbyggðinni hafa áhrif á sögusköpunina.

„Ég bjó fyrstu 22 ár ævinnar í Fellabæ og það hefur mikil áhrif á mig. Mig dreymir Fellabæ nánast alltaf, það er eins og umhverfið sé greypt í heilabörkinn. Um daginn dreymdi mig að ég væri staddur í spítala á ótilgreindum stað og þegar ég rifjaði upp drauminn fattaði ég að byggingin var gamli grunnskólinn minn, bara aðeins breytt. Það er eins og framleiðendur drauma minna endurnýti gamlar leikmyndir aftur og aftur, æskuheimili mitt, hús vina minna og fleiri," segir Jónas.

„Uppeldið hefur því auðvitað stór áhrif á hver maður er og ég trúi ekki öðru en að það hafi áhrif á það sem ég skrifa. Í þessari sögu hugsaði ég þó um annars konar þorp en Fellabæ. Þorpið í sögunni er sjávarþorp og dálítið órætt hvað varðar staðsetningu og umhverfi, af íslenskum stöðum myndi kannski Sauðárkrókur passa best en ég veit það þó ekki. Ég vildi hafa þetta ótilgreindan stað sem tilheyrði heimi sögunnar frekar en heiminum sem talað er um í fréttunum af því að áhrifin sem sagan átti að vekja upp kölluðu á það."

„Varðandi persónusköpunina þá gæti ég líka trúað því að uppeldi mitt hefði áhrif. Því er lýst í bókinni að þegar Alma flytur á unglingsaldri til borgarinnar eru gerðar athugasemdir við það hvernig hún ber fram ýmis orð og heldur á hnífapörum, og það er allt mín eigin reynsla, þetta er eitthvað sem vinir mínir og vinkonur af reykvískum menningarheimilum hafa bent mér á. En þorpsbúar eru ekki endilega verr að sér í borðsiðum og framburði orða heldur en borgarbúar, þó að ég sé það."

Vill bækur með innsæi sem krefjast þolinmæði

Jónas Reynir hefur vakið mikla athygli og hlotið tilnefningar og verðlaun fyrir skáldsögur sínar og ljóð. En hverskonar bækur heilla hann sjálfan?

„Ég reyni að finna bækur sem hræða mig, fá mig til að hlæja, sýna mér eitthvað sem ég hef ekki séð áður en hafði alltaf á tilfinningunni að væri þarna." 

Bækur sem koma mér á óvart, ekki endilega með plotttvistum eða blekkingum heldur innsæi. Bækur sem bera þess merki að höfundarnir þurftu nauðsynlega að skrifa þær. 

„Bækur sem krefja mig um þolinmæði, samhygð, skilning (ég er með þá skrítnu hugmynd í höfðinu að alltaf þegar mér finnist bók léleg sé það vegna þess að mig skorti samkennd). Tvær bækur sem ég er sífellt að mæla með við fólk í kringum mig eru Mon Cœur à l’étroit eftir Marie NDiaye, sem ég las í enskri þýðingu (My Heart Hemmed In), og My Dark Places eftir James Ellroy." 

„Ég gleypti í mig Outline-seríu Rachel Cusk og er líka forfallinn aðdáandi Roberto Bolaño. Ég gæti haldið áfram lengi. Síðasta bók sem ég grenjaði yfir var Mannanna verk eftir Han Kang,“ segir Jónas. Hann ætlar hinsvegar ekki að gefa bækur í jólagjöf. „Nei, ég fæst við ritstörf og hef þar af leiðandi ekki efni á því.“

Margverðlaunaður höfundur

Jónas Reynir lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum á Egilsstöðum og grunn- og meistaranámi í ritlist frá Háskóla Íslands. Hann geystist fram á ritvöllinn árið 2017 með þrjár bækur, ljóðabækurnar Leiðarvísi um þorp og Stór olíuskip, en sú síðarnefnda hlaut bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar, var tilnefnd til Maístjörnunnar og valin eitt af bestu íslensku skáldverkum ársins af gagnrýnendum Kiljunnar og Víðsjár; og skáldsöguna Millilendingu sem tilnefnd var til Menningarverðlauna DV.

 Næsta skáldsaga Jónasar Reynis, Krossfiskar, var valin ein af skáldsögum ársins í Morgunblaðinu, fyrir ljóðabókina Þvottadag hlaut hann Maístjörnuna og skáldsagan Dauði skógar var tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna og Bókmenntaverðlauna Evrópusambandsins.