Við kunnum ekki að tala saman

Skýra þarf reglur markaðarins og færa ábyrgðina frá ríkisvaldinu að mati Árna Páls Árnasonar. Hann telur mikið skorta á samræðuhefð í stjórnmálum og þar sé Samfylkingin ekki undanskilin. Hann vill breyta því en segir ráðherrametnaði sínum fullsvalað.

Um áramótin hætti Árni Páll Árnason sem efnahags- og viðskiptaráðherra. Brotthvarf hans var ekki óumdeilt, síður en svo, en um það var tilkynnt á átakasömum flokksstjórnarfundi Samfylkingarinnar. Árni Páll segir formann flokksins hafa umboð til þess að skipa í ráðherraliðið og hann hafi engan ágreining gert um það.

„Ég á enga kröfu til að vera ráðherra umfram aðra. Ég gerði athugasemdir við að efnahagsráðuneytið færi úr höndum Samfylkingarinnar, vegna þeirra verkefna sem þar voru í vinnslu og voru flokknum afar mikilvæg. Auðvitað er núverandi ráðherra einnig með aðrar áherslur, til dæmis gagnvart aðild að Evrópusambandinu, skjóta upptöku evru og erlendar fjárfestingar, heldur en voru í minni tíð. Þetta er spurning um þau pólitísku áhrif sem þessi tilfærsla hefur út frá hagsmunum flokksins en kemur minni persónu í sjálfu sér ekkert við.“

Málefni frekar en persónurRíkisstjórnin hefur haft ærin verkefni varðandi landsstjórnina, en einnig við það að halda stuðningsliðinu saman. Árni segir vont þegar kvarnist úr stjórnarliðinu.

„Vissulega er það áhyggjuefni. Ég hef hins vegar alltaf varað við því að menn ætli sér að búa til einsleita hjörð í stjórnarsamstarfinu. Ég hef varað sterklega við því að menn persónugeri togstreitu um Evrópumál eða fiskveiðistjórn í Jóni Bjarnasyni, svo dæmi sé tekið, og ætli sér síðan að leysa efnislegan ágreining með því að hann fari úr ríkisstjórn.

Ég hef aldrei orðið var við annað en að Jón tali fyrir ákveðinn hóp í Vinstri grænum og þeim hópi verður auðvitað að sýna virðingu. Það er einfaldlega þannig að annaðhvort þurfum við að semja við þann hóp eða vinna með einhverjum öðrum. Það er ekki hægt að halda að sá hópur hverfi við það eitt að fulltrúi hans hverfi úr ríkisstjórn, því þá þurfa bara einhverjir aðrir að tala fyrir hópinn. Það leiðir af lýðræðinu,“ segir Árni og bendir á að Steingrímur J. Sigfússon sé nú farinn að tala fyrir þennan hóp, til dæmis í viðtali í Bændablaðinu.

„Það er ágreiningur á milli flokkanna um Evrópu og ýmis önnur mál og það þarf þá bara að horfa á hann, en ekki fólkið, og finna honum farveg.

Kannski höfum við gert of lítið af því að finna þennan farveg gegnum opna umræðu og verið með of mikið af fyrirfram gefnum niðurstöðum.“

Meira meirihlutaræðiÁrni telur að stjórnmálamenn hafi ekki lært nægilega af hruninu og breyta þurfi starfsháttum í stjórnmálum.

„Við bjuggum áður við mjög harkalegt meirihlutaræði á Íslandi, öfugt við hin Norðurlöndin. Menn lögðu mikið upp úr því að keyra ákvarðanir í gegn með stuðningi meirihluta og í stríði við minnihluta. Við höfum ekki snúið baki við þeim vinnubrögðum. Þvert á móti gætir þess að það sé meiri hugmyndafræðileg réttlæting fyrir meirihlutaræði, vegna þess að þeir sem eru í minnihluta séu með einhverjum hætti vont fólk eða eitthvað slíkt. Það er búið að búa til hugmyndafræðilega flokkun.“

En er Árni ekki með því að gagnrýna stjórnarmeirihlutann?

„Okkur hefur ekki tekist að innleiða ný vinnubrögð. Við vinnum algjörlega eftir hinni gömlu formúlu að meirihlutinn upplifir sig sem meirihluta og ekki sé lagt upp með þverpólitíska samvinnu, líkt og á Norðurlöndunum. Við tölum um norræna velferðarstjórn, og mér hefur þótt vænt um þá hugsun, en í norrænni velferðarstjórn verður auðvitað að felast samræðuhefð og norræn verðmætasköpun til að standa undir velferðinni. Það gleymist oft.“

Ekki í tengslum við fólkiðÁ hinum Norðurlöndunum er sjálfstætt markmið að taka ekki ákvarðanir með naumum meirihluta, að sögn Árna. Vantrú fólks á stjórnmálum megi að verulegu leyti skýra með því að ekki hafi tekist að breyta vinnubrögðum.

„Ég held að fólk upplifi að verulegu leyti stjórnmál sem baráttu úr tengslum við veruleika fólks í landinu. Auðvitað hafa orðið mikil hugmyndafræðileg átök í kjölfar hrunsins, en við verðum með einhverjum hætti að ljúka þeim.

Það er til viðskiptaráð á öllum Norðurlöndunum og verkalýðshreyfing, en ríkisstjórnir undir forystu jafnaðarmanna eru ekki að kallast á við þessa aðila í fjölmiðlum. Menn vinna sig saman til niðurstöðu. Ef við viljum halda í höndina á viðskiptalífinu þá verðum við líka að eiga einlægt samtal við það. Ef við kjósum að skattyrðast við það fer það einfaldlega fram með sínum hætti, án tillits til þess sem við viljum.

Stóra framlag jafnaðarmanna á Norðurlöndunum til samfélagsþróunarinnar er samtalið. Þar eigum við Íslendingar langt í land. Að skapa traustan og málefnalegan grundvöll undir ákvarðanir og taka þær á efnislegum og lýðræðislegum grunni.“

Tengja stjórnmál samfélagiÁrni Páll telur umhugsunarefni að allt að 70 prósent aðspurðra í könnunum telji sig ekki eiga samleið með neinum stjórnmálaflokkum. Það sé verkefni stjórnmálamanna að tengja stjórnmálin og samfélagið aftur saman.

„Ég held að þar skipti máli að ná tengingu við raunveruleg áhyggjuefni fólks. Ég nálgast þetta auðvitað út frá mínum flokki. Samfylkingin var sett á fót til að vera heimili fyrir fólk með fjölbreyttar skoðanir, þar sem við næðum niðurstöðu með samræðum.

Kvennalistinn gagnrýndi vinstri flokkana á sínum tíma fyrir það sem nefnt var skilgreiningardauði – allt var skilgreint til dauðs og flokkað í æskilegar og óæskilegar skoðanir. Sú aðferðafræði á ekki heima í Samfylkingunni og er einungis til þess fallin að auka enn á tilfinningu fólks um að við séum að tala um eitthvað allt annað en það hafi áhuga á og skiptir það máli í sínu daglega lífi.“

Árni Páll bendir á að helmingur þjóðarinnar sé undir 34 ára aldri. Þeir hugmyndafræðilegu merkimiðar sem japlað sé á daginn út og inn hafi litla tengingu við daglegan veruleika þess fólks. Hann kallar eftir því að málflutningur Samfylkingarinnar endurspegli þá staðreynd. Hefur flokksforystan þá ekki staðið sig sem skyldi?

„Ég er bara að tala um stöðu flokksins eins og hún er. Við þurfum að tileinka okkur ný vinnubrögð. Við höfum í of miklum mæli tileinkað okkur átakasókn, svo sem í Icesave,“ segir Árni og vísar þar sérstaklega í Icesave-málið. „Við þurfum að læra af þessu. Jafnaðarmannaflokkur getur ekki nálgast landsstjórnina á sömu forsendum og valdagírugur hagsmunagæsluflokkur. Hann verður að nálgast hana öðruvísi.“

Sem þér finnst hafa skort?

„Já. Ég held að við höfum ekki tileinkað okkur nægilega vel samtal, en það verðum við að gera.“

Skýrar markaðsreglurGylfi Þ. Gíslason sagði eitt sinn að markaðurinn væri þarfur þjónn en afleitur herra. Þetta segir Árni Páll eiga vel við í dag. Íslendingar séu þó skammt á veg komnir hvað það varðar. Setja þurfi markaðnum skýrar og gagnsæjar reglur. Ábyrgðin eigi síðan að vera hans, en ekki alltaf ríkisins.

„Hér erum við bundin af því, sama hvort það eru brjóstapúðar eða iðnaðarsalt, að umræðan snýst í örskamman tíma um ábyrgð markaðsaðila en flyst svo strax á ríkið. Við ríkisvæðum ábyrgðina strax í huga okkar.“

Árni vill ýta undir ábyrga markaðshegðun. Hann veltir því upp hvort hægt væri, svo dæmi sé tekið, að taka upp ábyrgðartryggingu vegna vangoldinna launa, frekar en Ábyrgðasjóð launa sem öll fyrirtæki greiða jafnt í. Fyrirtæki sem hefðu verið lengi í rekstri greiddu þannig lægra iðgjald en ný fyrirtæki sem rekin eru undir forystu manna sem hefðu keypt þau úr öðrum rekstri sem hefði verið látinn fara í þrot. Þannig yrðu hömlur settar á kennitöluflakk.

„Regluverkið þarf að vera skýrt og það verða að vera innbyggð viðurlög við rangri hegðun sem eru sjálfvirk. Þetta má ekki vera þannig að það þurfi að koma réttþenkjandi ráðherra með reglustiku og lemja menn í hausinn. Óábyrg hegðun þarf að vera dýrari en ábyrg hegðun og allir hvatar rétt hugsaðir hvað það varðar.“

Opin sannleiksnefndÁrni Páll telur þjóðina stadda á tímamótum og næsta verkefni sé úrvinnsla hrunsins. Það eigi við um stjórnmálin sem samfélagið í heild sinni. Þjóðin skuldi sjálfri sér að gera málið betur upp.

„Ég hef frá því í október 2008 talað fyrir opnum nefndarfundum til að rannsaka málið og ég var þeirrar skoðunar að það hafi verið mikil mistök að loka vitnaleiðslur um málið inni í nefnd. Það hefði verið mun æskilegra ef við hefðum sem þjóð fengið að sjá vitnisburð lykilaðila og mynda okkur sjálfstæða skoðun á honum.

Ég held að við ættum að hugsa það af alvöru núna að setja á fót sannleiksnefnd. Ég held að við hefðum gott af slíkri umræðu og það er ekki slæmt að smá tími hafi liðið. Umræðan verður þá kannski minna í formi hugmyndafræðilegs uppgjörs, sem svona umræða má aldrei vera, og meira í formi efnislegrar umfjöllunar um málið, þar sem líka er tekið mið af alþjóðlegu samhengi.“