Mansal í vændi á Íslandi er algengt

Vændi tengt mansali er algengt hérlendis. Þetta segir Heiða Björk Vignisdóttir sem skrifaði meistararitgerð í lögfræði um tengsl vændis og mansals við skipulagða glæpastarfsemi hérlendis. Í ritgerðinni komst hún að því að vændi væri umtalsvert á Íslandi og það vændi sem hér væri stundað tengdist í mörgum tilfellum mansali. Bæði er um að ræða konur af erlendum uppruna sem komi hingað til að stunda vændi en einnig séu dæmi um að íslenskar konur séu fórnarlömb mansals. Þeir sem standa fyrir mansalinu eru bæði íslenskir og erlendir aðilar og oft eru tengsl við skipulögð glæpasamtök.

„Það er miklu meira vændi hér en meðaljóninn gerir sér grein fyrir. Erlendar konur eru sendar hingað í þeim eina tilgangi  að stunda vændi. Það er líka meiri eftirspurn eftir vændi heldur en framboð,“ segir Heiða. Hún segir augu almennings hafa opnast fyrir því á undanförnum árum að mansal sé til staðar hérlendis líkt og annars staðar. Bendir hún í því tilliti á nektardansstaðina sem starfræktir voru hér um árabil. Flestir voru staðirnir þrettán og í kringum aldamótin komu um þúsund erlendar konur hingað til lands til þess að dansa á þessum stöðum. „Það er engin tilviljun að flestum þessum stöðum var lokað þegar einkadansinn var bannaður,“ segir Heiða.

Sönnunarstaðan erfið

Sakfellingartíðni er afar lág í þessum málum, hérlendis sem og erlendis. Um er að ræða flókin og margþætt mál.

„Sönnunarstaðan er erfið í þessum málum og vissulega ekkert hægt að hnika frá þeim kröfum sem gerðar eru til sönnunar í þessum málum frekar en öðrum. Fórnarlömbin taka yfirleitt ekki virkan þátt í því að upplýsa um málin af ýmsum ástæðum,“ segir Heiða. Í mörgum tilfellum hefur þeim verið hótað, þeim talin trú um að þau hafi einnig framið brot í landinu eða koma jafnvel frá löndum þar sem erfitt er að treysta lögreglunni.

„Það þarf mikið til þess að þessi mál fari alla leið á borð dómara. Hvað þá þegar fórnarlambið vill ekki viðurkenna að það sé fórnarlamb eða upplifir sig ekki þannig. Vill ekki segja frá og óttast um líf sitt, þá er lítið sem lögreglan getur gert.

Líkt og Fréttablaðið hefur fjallað um eru dæmi um það að mansalsfórnarlömb hafi verið dæmd og setið í fangelsi hérlendis vegna skjalafals. „Þau játa þá frekar á sig skjalafals, vegna falsaðra skilríkja, en vilja ekki segja frá öðru vegna ótta.“

Heiða telur að það ætti að gefa þessu málefni meiri gaum og er afar ánægð með aukna áherslu í þessum málum hjá lögreglustjóranum á höfuðborgarsvæðinu. Aukið fjármagn til handa lögreglu er auk þess nauðsynlegt svo hægt sé að taka á þessum vanda af aukinni hörku. Úrræði handa hugsanlegum mansalsfórnarlömbum virðist líka algjörlega vanta og aukna þekkingu á þessu sviði hjá þeim sem þurfa í starfi sínu að meta hvort um mansalsfórnarlömb er að ræða.“

Mun færri fórnarlömb

Líkt og komið hefur fram í umfjöllun Fréttablaðsins var Kristínarhúsi, sem var búsetuúrræði fyrir konur á leið úr vændi og mansalsfórnarlömb, lokað í enda árs 2013. Heiða segir að eftir að því var lokað séu í raun lítil sem engin úrræði fyrir fórnarlömb mansals.

Á þeim tveimur árum sem Kristínarhús var opið dvöldu þar 15 erlendar konur sem grunur lék á að væru fórnarlömb mansals. Eftir að húsinu var lokað tekur Kvennaathvarfið við kvenkyns fórnarlömbum mansals. Kvennaathvarfið er hins vegar neyðarathvarf meðan Kristínarhús var langtímaúrræði.

Frá því að úrræðinu var lokað hafa dvalið í Kvennaathvarfinu 3-4 konur sem komu vegna gruns um að þær væru þolendur mansals sem er talsvert minna en árin tvö á undan.

Sigþrúður Guðmundsdóttir, framkvæmdastýra Kvennaathvarfsins, segir að líklega sé ástæðan ekki sú að fórnarlömbin séu færri, þau hins vegar skili sér ekki til þeirra.

„Mann grunar að það hafi ekki með að gera að fjöldi þessara kvenna hafi minnkað heldur að maður sjái þær síður. Í fæstum tilvikum voru þetta konur sem leituðu sjálfar til okkar heldur frekar að lögregla rækist á þær og kannski eru bara þeir sem rekast á möguleg fórnarlömb mansals meðvitaðir um að það sé enginn staður til. Kannski liggur þessi munur þar. Við erum skammtímaúrræði meðan Kristínarhús var langtímaúrræði,“ segir hún.

Ef hugsanlegt fórnarlamb mansals kemur í Kvennaathvarfið er skipað sérstakt teymi í kringum fórnarlambið. „Það er gengið frá því þegar hún kemur í athvarfið að finna langtímaúrræði.“ Stundum sé um að ræða eigin íbúð eða þá að fórnarlambið dvelji áfram í athvarfinu. Það sé hins vegar ekki heppilegt því eins og áður segir er um neyðarúrræði að ræða. Fórnarlömbin þurfi meiri hjálp þar sem þau komi úr afar flóknum og erfiðum aðstæðum.

Sendar heimshorna á milli til að leggja stund á vændi

Við rannsókn sína á skipulagðri brotastarfsemi tengdri vændi og mansali aflaði Heiða Björk Vignisdóttir sér upplýsinga víða. Hún tók viðtöl við sérfræðinga á sviði mansals, studdist við sett lög, greinargerðir, dómaframkvæmdir og skrif sérfræðinga. Úr ritgerð Heiðu:

„Vændi er ein birtingarmynd mansals og mansal er ein birtingarmynd skipulagðrar glæpastarfsemi. Þær stúlkur sem seldar eru mansali eru sendar heimshorna á milli í þeim tilgangi að leggja stund á vændi. Þær eru fluttar og hýstar, oftast gegn eigin vilja, og fá lítið eða ekkert af ágóða vændisins. Gjarnan hefst brotið gegn þeim með loforði um bætt líf og lífskjör, til dæmis með boði um atvinnu í nýju landi. Vegna bágrar stöðu þeirra, fátæktar, örbirgðar og vonleysis taka þær þessum gylliboðum fegins hendi.

Félagsleg vandamál geta gert fólk að auðveldara skotmarki manseljenda og því er það eitt af stefnumálum ríkja að vinna í þeim þætti að sporna við mansali. Dæmi eru um að fórnarlömb mansals viti vel hvað bíður þeirra, en kjósi það frekar en þær bágu aðstæður sem þau komu úr, sem sýnir vel hve auðvelt er að misnota neyð bágstaddra einstaklinga. Mansal krefst ekki hlekkja, fórnarlambið getur verið líkamlega frjálst, en undir hælnum á kúgara sínum vegna hótana, ofbeldis eða annarra ógnana.“

Flest fórnarlömbin konur

Í skýslu UNODC, skrifstofu Sameinuðu þjóðanna á sviði fíkniefna og glæparannsókna, sem gefur út skýrslu um mansal á 2 ára fresti, kemur fram að konur eru fórnarlömb mansals í 55-60% tilfella. Ungum stúlkum hefur fjölgað, eru því konur og stúlkubörn fórnarlömb mansals í 75% tilvika.

Samkvæmt upplýsingum frá Evrópuþinginu eru 62% fórnarlamba mansals seld í kynlífsþrælkun og eru 96% þeirra konur og stúlkubörn. Konur og ungar stúlkur eru því langalgengustu fórnarlömb mansals, sérstaklega þegar um mansal tengt kynlífsþjónustu er að ræða.