Forystusætið fyrir dómstóla? Orri Vigfússon skrifar 11. maí 2016 07:00 Nýlega féll dómur í Bandaríkjunum sem hafnaði áætlunum stjórnvalda þar í landi um mótvægisaðgerðir í Columbiaánni í fylkjunum Washington og Oregon, sem ætlað var að draga úr neikvæðum áhrifum virkjana í vatnakerfinu (https://www.scribd.com/doc/311532671/NWFvNMFS). Málið var höfðað fyrir hönd samtaka frumbyggja, náttúruverndarsinna og veiðimanna og flutt af umhverfislögfræðingum sem kalla sig EarthJustice. Í dómnum er hafnað málatilbúnaði og nálgun virkjanasinna í málinu – sem hljómar allt kunnuglega fyrir þau okkar sem hafa fylgst með áformum Landsvirkjunar um að virkja í neðri hluta Þjórsár. Þetta er í fimmta sinn sem dómur fellur í þessari 20 ára gömlu deilu um hvað beri að gera til að bjarga laxfiskstofnum í Columbiaánni. Þar hafa rándýrar og umfangsmiklar aðgerðir ekki skilað tilætluðum árangri svo dómurinn gefur stjórnvöldum nú tvö ár til að móta raunhæfari tillögur sem byggjast á nýrri nálgun. Undanfarna áratugi hafa alls kyns sérfræðingar í málefnum virkjana og umhverfisáhrifum þeirra, verkfræðingar og líffræðingar, legið yfir áætlunum um mótvægisaðgerðir og orkufyrirtækin í Columbiaánni hafa mokað peningum í fiskvegi, seiðasleppingar og seiðaveitur en allt hefur komið fyrir ekki. Dómurinn telur að skynsemisrök, forsjálni og ráðdeild hafi ekki ráðið för heldur er talað um að málflutningur virkjanasinna sé byggður á duttlungum og gerræðissjónarmiðum; þ.e. þeir velji úr þeim upplýsingum sem fyrir liggi til þess að auka líkurnar á að málflutningur þeirra hljómi vel fremur en að leitast við að komast að rökréttum niðurstöðum miðað við fyrirliggjandi gögn. Þetta mál í Bandaríkjunum er að mörgu leyti sambærilegt við það sem við hjá NASF, Verndarsjóði villtra laxastofna, höfum verið að berjast við hér á landi í sambandi við Rammaáætlun og virkjanaáform í neðri hluta Þjórsár. Við höfum bent á að Landsvirkjun og stjórnvöld undir hatti Skipulagsstofnunar, Umhverfisstofnunar og verkefnastjórn Rammaáætlunar hafi valið úr og jafnvel hagrætt rannsóknum og orðum þeirra fræðimanna sem kallað hefur verið eftir áliti hjá um áhrif virkjana á fiskstofna í ánni. Rétt eins og það eigi bara að virkja og vona svo það besta um að vel takist til með mótvægisaðgerðirnar þótt reynsla annarra þjóða bendi ekki til að sú verði raunin – ekki síst reynslan frá Columbiaánni í Bandaríkjunum en þangað sóttu verkfræðingar Landsvirkjunar sér m.a. ráð og leiðbeiningar um hönnun seiðaveitna hér hjá sér. Það hlýtur að teljast áhyggjuefni að úrræði sem ítrekað hafa verið dæmd einskis nýt í Bandaríkjunum séu notuð sem fyrirmynd hér á landi.Varanlegur skaði Dómurinn frá Bandaríkjunum hafnar því að hægt sé að umgangast vistkerfið og villta dýrastofna í útrýmingarhættu af slíkri léttúð. Hér á landi hefur tíðkast að mengunarsinnar, hvort sem þeir eru í virkjanahug eða með stórfelld fiskeldisáform í opnum sjókvíum, hafa haft nær ótakmarkaðan aðgang að fjármunum skattgreiðanda til að skipuleggja, rannsaka, kynna og byggja upp samfélagslega innviði í kringum framkvæmdir sínar. Á meðan hafa landeigendur og náttúruverndarsinnar þurft að kosta sjálfir alla vörn gegn glannalegum áformum sem munu valda lífríkinu varanlegum skaða auk þess að spilla möguleikum til annars konar atvinnustarfsemi og sjálfbærrar fénýtingar náttúruauðlinda. Ekki bætir það úr skák þegar skemmdarvargarnir taka til við að breyta áætlunum sínum, færa virkjanir til, skipta regnbogasilungum út fyrir kynbættan framandi lax og landeigendur og sjálfboðaliðar þurfa í sífellu að finna nýtt fjármagn til að greiða fyrir nýjar og nýjar sérfræðigreiningar. Það var því bæði ánægjulegt en um leið grafalvarlegt að ESA, eftirlitsstofnun EFTA, sendi núna 4. maí frá sér ótvíræðan úrskurð (https://www.eftasurv.int/media/esa-docs/physical/792444.pdf) um að hér á landi hefði löggjöfin ekki verið löguð að Evróputilskipunum sem hafa það markmið að veita almenningi og einstökum hagsmunaaðilum vernd til að geta spornað við umhverfisárásum öflugra fyrirtækja sem starfa í skjóli stjórnvalda. Gagnrýnir ESA að tilskipun Evrópusambandsins frá 2011/92/EU um hvernig staðið skuli að mati á umhverfisáhrifum framkvæmda hafi ekki verið innleidd hér á landi og þannig tryggt að tekið sé lögmætt og rökrétt tillit til sjónarmiða umhverfissinna líkt og dómurinn í Bandaríkjunum gerir. Það er ekki nóg að leyfa fólki að koma með athugasemdir ef þær eru ekki teknar til greina og metnar á hlutlægan hátt líkt og gert er í bandaríska dómnum. Það veitir okkur náttúruverndarsinnum von í málinu að ESA segist íhuga að fara með þessi málefni Íslands fyrir dómstóla ef stjórnvöld bregðist ekki skjótt og vel við. Þau sjónarmið sem kynnt eru í úrskurðinum ættu þó að duga íslenskum stjórnvöldum til að breyta vinnubrögðum sínum hið snarasta í stað þess að láta dæma sig til að taka eðlilegt tillit til lögmætra réttlætis- og náttúruverndarsjónarmiða. Núverandi ríkisstjórn lýsti þeim einkunnarorðum strax í upphafi valdaferils síns í maí 2013 að Ísland skyldi vera í fararbroddi í umhverfisvernd á heimsvísu. Forystusætið í þeim efnum er ekki ætlað þeim sem bíða eftir slíkum dómum.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt Skoðun Hvert er „útlendingavandamálið“? Karen Kjartansdóttir Skoðun Kennarinn sem hvarf Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber Skoðun Takk fyrir peninginn Inga Sæland Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þúsundir íbúða á glámbekk! Guðfinna Jóh. Guðmundsdóttir Skoðun Hið augljósa útlendingavandamál Hallþór Jökull Hákonarson Skoðun Kennir bara meira! Aðalheiður Marta Steindórsdóttir Skoðun Það er kominn tími á uppfærslu á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Kallar veikleiki stjórnmálaflokkanna á þekkt andlit til liðsinnis? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Af hverju Píratar? Daníel Þröstur Pálsson Skoðun Skoðun Skoðun Börnin okkar eru að deyja – hvernig bregst þjóðin við? Björk Jónsdóttir skrifar Skoðun Hin huldu rándýr í mannslíkömum sem skaða unga fólkið Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Hið augljósa útlendingavandamál Hallþór Jökull Hákonarson skrifar Skoðun Þúsundir íbúða á glámbekk! Guðfinna Jóh. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber skrifar Skoðun 10 ára Heilbrigðisstofnun Suðurlands Díana Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunavottun verði valkvæð en ekki skylda Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Kennir bara meira! Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Það er kominn tími á uppfærslu á Íslandi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Af hverju Píratar? Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Kallar veikleiki stjórnmálaflokkanna á þekkt andlit til liðsinnis? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningar og knattspyrna Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Hvert er „útlendingavandamálið“? Karen Kjartansdóttir skrifar Skoðun Útlendingur eða innflytjandi? Paola Cardeans skrifar Skoðun Sýnum kennurum virðingu Angela Árnadóttir skrifar Skoðun Mælum með Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi okkar allra Alma Möller skrifar Skoðun Kjarabarátta kennara Þormóður Logi Björnsson skrifar Skoðun Algengt neyðartilfelli Marianne E. Klinke skrifar Skoðun Gervigreind, sýklar, atómsprengjur og allt þetta fína: Hugleiðing um bók eftir Mustafa Suleyman Atli Harðarson skrifar Skoðun Hrátt hakk og heimabakstur fyrir kosningarnar Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Förum varlega með heita vatnið okkar Stefnir Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreind: Óseðjandi orkuþörf og ósvífin bjartsýni Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Rammíslenskt Aðalsteinn Leifsson skrifar Skoðun Föðurlaus börn og fjölskyldusjúkdómurinn Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Kennarar eru alltaf í fríi Stein Olav Romslo skrifar Skoðun Við þurfum breytingar Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði erum við? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Nei, ég er ekki hamstur á hjóli Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Nýlega féll dómur í Bandaríkjunum sem hafnaði áætlunum stjórnvalda þar í landi um mótvægisaðgerðir í Columbiaánni í fylkjunum Washington og Oregon, sem ætlað var að draga úr neikvæðum áhrifum virkjana í vatnakerfinu (https://www.scribd.com/doc/311532671/NWFvNMFS). Málið var höfðað fyrir hönd samtaka frumbyggja, náttúruverndarsinna og veiðimanna og flutt af umhverfislögfræðingum sem kalla sig EarthJustice. Í dómnum er hafnað málatilbúnaði og nálgun virkjanasinna í málinu – sem hljómar allt kunnuglega fyrir þau okkar sem hafa fylgst með áformum Landsvirkjunar um að virkja í neðri hluta Þjórsár. Þetta er í fimmta sinn sem dómur fellur í þessari 20 ára gömlu deilu um hvað beri að gera til að bjarga laxfiskstofnum í Columbiaánni. Þar hafa rándýrar og umfangsmiklar aðgerðir ekki skilað tilætluðum árangri svo dómurinn gefur stjórnvöldum nú tvö ár til að móta raunhæfari tillögur sem byggjast á nýrri nálgun. Undanfarna áratugi hafa alls kyns sérfræðingar í málefnum virkjana og umhverfisáhrifum þeirra, verkfræðingar og líffræðingar, legið yfir áætlunum um mótvægisaðgerðir og orkufyrirtækin í Columbiaánni hafa mokað peningum í fiskvegi, seiðasleppingar og seiðaveitur en allt hefur komið fyrir ekki. Dómurinn telur að skynsemisrök, forsjálni og ráðdeild hafi ekki ráðið för heldur er talað um að málflutningur virkjanasinna sé byggður á duttlungum og gerræðissjónarmiðum; þ.e. þeir velji úr þeim upplýsingum sem fyrir liggi til þess að auka líkurnar á að málflutningur þeirra hljómi vel fremur en að leitast við að komast að rökréttum niðurstöðum miðað við fyrirliggjandi gögn. Þetta mál í Bandaríkjunum er að mörgu leyti sambærilegt við það sem við hjá NASF, Verndarsjóði villtra laxastofna, höfum verið að berjast við hér á landi í sambandi við Rammaáætlun og virkjanaáform í neðri hluta Þjórsár. Við höfum bent á að Landsvirkjun og stjórnvöld undir hatti Skipulagsstofnunar, Umhverfisstofnunar og verkefnastjórn Rammaáætlunar hafi valið úr og jafnvel hagrætt rannsóknum og orðum þeirra fræðimanna sem kallað hefur verið eftir áliti hjá um áhrif virkjana á fiskstofna í ánni. Rétt eins og það eigi bara að virkja og vona svo það besta um að vel takist til með mótvægisaðgerðirnar þótt reynsla annarra þjóða bendi ekki til að sú verði raunin – ekki síst reynslan frá Columbiaánni í Bandaríkjunum en þangað sóttu verkfræðingar Landsvirkjunar sér m.a. ráð og leiðbeiningar um hönnun seiðaveitna hér hjá sér. Það hlýtur að teljast áhyggjuefni að úrræði sem ítrekað hafa verið dæmd einskis nýt í Bandaríkjunum séu notuð sem fyrirmynd hér á landi.Varanlegur skaði Dómurinn frá Bandaríkjunum hafnar því að hægt sé að umgangast vistkerfið og villta dýrastofna í útrýmingarhættu af slíkri léttúð. Hér á landi hefur tíðkast að mengunarsinnar, hvort sem þeir eru í virkjanahug eða með stórfelld fiskeldisáform í opnum sjókvíum, hafa haft nær ótakmarkaðan aðgang að fjármunum skattgreiðanda til að skipuleggja, rannsaka, kynna og byggja upp samfélagslega innviði í kringum framkvæmdir sínar. Á meðan hafa landeigendur og náttúruverndarsinnar þurft að kosta sjálfir alla vörn gegn glannalegum áformum sem munu valda lífríkinu varanlegum skaða auk þess að spilla möguleikum til annars konar atvinnustarfsemi og sjálfbærrar fénýtingar náttúruauðlinda. Ekki bætir það úr skák þegar skemmdarvargarnir taka til við að breyta áætlunum sínum, færa virkjanir til, skipta regnbogasilungum út fyrir kynbættan framandi lax og landeigendur og sjálfboðaliðar þurfa í sífellu að finna nýtt fjármagn til að greiða fyrir nýjar og nýjar sérfræðigreiningar. Það var því bæði ánægjulegt en um leið grafalvarlegt að ESA, eftirlitsstofnun EFTA, sendi núna 4. maí frá sér ótvíræðan úrskurð (https://www.eftasurv.int/media/esa-docs/physical/792444.pdf) um að hér á landi hefði löggjöfin ekki verið löguð að Evróputilskipunum sem hafa það markmið að veita almenningi og einstökum hagsmunaaðilum vernd til að geta spornað við umhverfisárásum öflugra fyrirtækja sem starfa í skjóli stjórnvalda. Gagnrýnir ESA að tilskipun Evrópusambandsins frá 2011/92/EU um hvernig staðið skuli að mati á umhverfisáhrifum framkvæmda hafi ekki verið innleidd hér á landi og þannig tryggt að tekið sé lögmætt og rökrétt tillit til sjónarmiða umhverfissinna líkt og dómurinn í Bandaríkjunum gerir. Það er ekki nóg að leyfa fólki að koma með athugasemdir ef þær eru ekki teknar til greina og metnar á hlutlægan hátt líkt og gert er í bandaríska dómnum. Það veitir okkur náttúruverndarsinnum von í málinu að ESA segist íhuga að fara með þessi málefni Íslands fyrir dómstóla ef stjórnvöld bregðist ekki skjótt og vel við. Þau sjónarmið sem kynnt eru í úrskurðinum ættu þó að duga íslenskum stjórnvöldum til að breyta vinnubrögðum sínum hið snarasta í stað þess að láta dæma sig til að taka eðlilegt tillit til lögmætra réttlætis- og náttúruverndarsjónarmiða. Núverandi ríkisstjórn lýsti þeim einkunnarorðum strax í upphafi valdaferils síns í maí 2013 að Ísland skyldi vera í fararbroddi í umhverfisvernd á heimsvísu. Forystusætið í þeim efnum er ekki ætlað þeim sem bíða eftir slíkum dómum.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Kallar veikleiki stjórnmálaflokkanna á þekkt andlit til liðsinnis? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Gervigreind, sýklar, atómsprengjur og allt þetta fína: Hugleiðing um bók eftir Mustafa Suleyman Atli Harðarson skrifar
Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt Skoðun