Kortleggja sprungur sem ógna rannsóknastöð á Suðurskautslandinu Kjartan Kjartansson skrifar 5. apríl 2019 14:30 Brún Brunt-íshellunnar á Suðurskautslandinu. Stór ísjaki brotnar að líkindum frá hellunni á þessu ári, um 1.500 ferkílómetrar að flatarmáli. Jan De Rydt Reiknilíkan sem Hilmar Guðmundsson, jöklafræðingur við Northumbria-háskóla á Bretlandi, smíðaði hefur spáð réttilega fyrir um hvernig sprungur í stórri íshellu á Suðurskautslandinu sem er við það að brotna upp þróast. Rannsóknir hans benda til þess að náttúrulegir þættir valdi sprungumynduninni. Vísindamenn hafa undanfarin ár fylgst grannt með þróun sprungna sem mynduðust fyrst í Brunt-íshellunni, um 150-250 metra þykkum ís semflæðir af Austur-Suðurskautslandinu og hvílir ofan á Weddel-hafi, árið 2012. Aðeins nokkrir kílómetrar skilja nú að tvær stórar sprungur og er búist við því að risavaxinn ísjaki, um helmingi stærri en höfuðborgarsvæðið að flatarmáli, geti brotnað frá henni á hverri stundu. Kelfing af þessu tagi er alvanaleg á Suðurskautslandinu en í tilfelli Brunt-íshellunnar gafst vísindamönnum einstakt tækifæri til að fylgjast með því hvernig hún brotnaði upp þökk sé bresku Halley-rannsóknastöðinni sem hefur verið staðsett á hellunni. „Okkur hefur tekist að skoða þessa hluti mjög vel, miklu betur en hefur verið hægt að gera nokkurn tímann áður. Það er ekki svo oft sem við höfum svona góð gögn til að skoða þessa hluti svona vel til að geta virkilega kannað hvor að hugmyndir um það hvernig íshellur vaxa og brotna séu réttar eða ekki,“ segir Hilmar við Vísi.Rannsókn Hilmars og félaga sýna hvers vegna stóra sprungan í Brunt-íshellunni myndaðist og hvers vegna hún þróaðist með þeim hætti sem hún gerði.Jan De RydtMæltu með því að rannsóknastöðin yrði færð Hilmar hefur unnið að mælingum á íshellunni og líkanareikningum til að varpa ljósi á hvernig ísinn brotnar undanfarin ár. Hann og Jan De Rydt, félagi hans, hafa skrifað grein um kelfingu íshellunnar sem er nú til ritrýni hjá The Cryosphere, tímariti Jarðvísindasambands Evrópu. Breska ríkisútvarpið BBC fjallar um rannsóknir þeirra á vefsíðu sinni í dag. Með mælingum á jörðu niðri, úr lofti og úr geimnum tókst Hilmari og De Rydt að kortleggja hvernig spenna í íshellunni breyttist eftir því sem hún stækkaði og lögun hennar breyttist með tímanum. Þannig gátu þeir spáð réttilega fyrir um hvernig sprungurnar í ísnum þróuðustu áfram. „Vísindalega séð er þetta töluvert skref fram á við,“ segir hann. Rannsóknir tvímenninganna sögðu þeim að íshellan brotnaði upp fyrr eða síðar og að hætta væri til staðar fyrir Halley-rannsóknastöðina. Eftir viðvörun Hilmars árið 2014 var rannsóknastöðin fyrst færð um fjörutíu kílómetra inn að landi til að koma henni handan við sprungurnar. Síðar var ákveðið að loka stöðinni alfarið yfir veturinn þegar erfitt og hættulegt væri að koma vísindamönnum til bjargar lentu þeir í hættu vegna umbrots í íshellunni.Jan De Rydt (t.v.) og Hilmar Guðmundsson (t.h.) hafa saman unnið að rannsóknum á Brunt-íshellunni um árabil. Þeir starfa báðir við Northumbria-háskólann í Newcastle á Englandi.Nortumbria-háskóliSprungurnar vaxa nú um einn til tvo kílómetra á ári. Líkan Hilmars og de Rydt segir ekki til um hvenær ísjakinn brotnar frá en Hilmar býst við að það verði á þessu ári. Vegna þess að íshellan liggur þegar yfir sjó hækkar ísjakinn ekki yfirborð sjávar þegar hann brotnar af. Þegar ísjakar af þessari stærðargráðu brotna frá íshellum hreyfast þeir yfirleitt hægt með hafstraumum. Hilmar segir að jakann sem brotnar frá Brunt eigi líklega eftir að reka rólega í vesturátt en að hann gæti verið á svæðinu í mörg ár. „Á endanum kemur hann til með að brotna upp og bráðna en það gæti tekið töluverðan tíma,“ segir hann.Halley-rannsóknastöðin var færð eftir viðvaranir Hilmars og De Rydt. Vísindamenn hafa ekki lengur vetrarsetu þar vegna yfirvofandi uppbrots íshellunnar.Jan De RydtEkki rakið til hnattrænnar hlýnunar Hnattræn hlýnun og loftslagsbreytingar hafa leikið landís á jörðinni grátt undanfarna áratugi, einnig á Suðurskautslandinu. Sjávarstaða við strendur Íslands er sérstaklega háð örlögum íssins þar. Hilmar og de Rydt rekja ástæður þess að Brunt-íshellan er við það að brotna upp ekki til hlýnunar heldur náttúrulegra þátta. Hilmar segir að stækkun íshellunnar og breytingar á lögun hennar hafi búið til þau skilyrði sem valda því að hún er við það að brotna upp. Uppbrot af þessu tagi hafi átt sér stað í gegnum tíðina og muni halda áfram að gerast. Sama máli gegnir þó ekki um íshellur annars staðar á Suðurskautslandinu sem eru að brotna upp. Hilmar nefnir Larsen C-íshelluna sem mikið hefur verið fjallað um undanfarin ár sem dæmi þar sem breyting á hitastigi hefur nær örugglega áhrif. „Stundum eru það breytingar í veðurfari sem orsaka að íshellur brotna, stundum ekki. Í þessu ákveðna tilfelli er það alveg á hreinu að það hefur ekkert með loftslagsbreytingar að gera,“ segir hann um Brunt-íshelluna. Rannsóknirnar þar geta engu að síður hjálpað vísindamönnum að spá fyrir um hvernig suðurskautsísinn gæti breyst í hlýnandi heimi með reiknilíkönum. Ferlið sem á sér stað í íshellum eins og Brunt á sér stað alls staðar, hvort sem það er á Suðurskautslandinu, á Grænlandi eða á Íslandi. „Þannig lagað kemur þetta til með að hjálpa okkur mikið og hefur gert þegar,“ segir Hilmar. Large Antarctic Ice Shelf, home to a UK research station, is about to break apart from Northumbria University on Vimeo. Loftslagsmál Suðurskautslandið Vísindi Tengdar fréttir Hratt landris gæti vegið upp á móti hruni suðurskautsíss Landrisið er rúmlega þriðjungi hraðar við Amundsen-flóa á Vestur-Suðurskautslandinu. 24. júní 2018 07:00 Bráðnun íss á Suðurskautslandinu hraðari en talið var Jöklar á austanverðu Suðurskautslandinu hafa fram að þessu verið taldir stöðugri en vestanmegin. Greining á gervihnattagögnum bendir til þess að þeir hreyfist nú hratt. 11. desember 2018 11:03 Vísbendingar um vítahring bráðnunar á Suðurskautslandinu Ekki er enn hægt að fullyrða að loftslagsbreytingar af völdum manna hafi komið vítahringnum af stað en hann mun að líkindum auka á áhrif þeirra. 25. apríl 2018 16:15 Bráðnun á Suðurskautslandinu hefur sexfaldast á fjörutíu árum Ný rannsókn bendir til þess að ísinn á austanverðu Suðurskautslandinu sé viðkvæmari en lengi hefur verið gengið út frá. 15. janúar 2019 14:59 Mest lesið Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Innlent Baráttan um Bandaríkin: Hvað gerist eiginlega í nótt? Erlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Innlent Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Innlent Fleiri fréttir Bein útsending: Frambjóðendur ræða málefni fatlaðs fólks Fjörutíu prósent kjósenda Miðflokks vilja Trump „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Stjórnarliðið freistar þess að rjúfa útboðsstopp í vegagerð Einn fluttur á sjúkrahús eftir árekstur Grasrótin að styrkjast eftir samstarf sem mögulega var of dýrkeypt Haustið 2008 að einhverju leyti „reyfarakennt“ Sex kílómetrar urðu átta í straumhörðum og ísköldum sjónum „Þetta var hræðilegt slys“ Hræðilegt slys og sögulegar kosningar Mögulega merki um að lítið magn kviku hafi verið á ferð Læknar boða miklu harðari aðgerðir Sigurður Ingi þögull um búsetuúrræðin Formaður Kyndils lést í slysinu við Tungufljót Leituðu áfram undir ís vegna misræmis milli lista og leiðsögumanna Sjá meira
Reiknilíkan sem Hilmar Guðmundsson, jöklafræðingur við Northumbria-háskóla á Bretlandi, smíðaði hefur spáð réttilega fyrir um hvernig sprungur í stórri íshellu á Suðurskautslandinu sem er við það að brotna upp þróast. Rannsóknir hans benda til þess að náttúrulegir þættir valdi sprungumynduninni. Vísindamenn hafa undanfarin ár fylgst grannt með þróun sprungna sem mynduðust fyrst í Brunt-íshellunni, um 150-250 metra þykkum ís semflæðir af Austur-Suðurskautslandinu og hvílir ofan á Weddel-hafi, árið 2012. Aðeins nokkrir kílómetrar skilja nú að tvær stórar sprungur og er búist við því að risavaxinn ísjaki, um helmingi stærri en höfuðborgarsvæðið að flatarmáli, geti brotnað frá henni á hverri stundu. Kelfing af þessu tagi er alvanaleg á Suðurskautslandinu en í tilfelli Brunt-íshellunnar gafst vísindamönnum einstakt tækifæri til að fylgjast með því hvernig hún brotnaði upp þökk sé bresku Halley-rannsóknastöðinni sem hefur verið staðsett á hellunni. „Okkur hefur tekist að skoða þessa hluti mjög vel, miklu betur en hefur verið hægt að gera nokkurn tímann áður. Það er ekki svo oft sem við höfum svona góð gögn til að skoða þessa hluti svona vel til að geta virkilega kannað hvor að hugmyndir um það hvernig íshellur vaxa og brotna séu réttar eða ekki,“ segir Hilmar við Vísi.Rannsókn Hilmars og félaga sýna hvers vegna stóra sprungan í Brunt-íshellunni myndaðist og hvers vegna hún þróaðist með þeim hætti sem hún gerði.Jan De RydtMæltu með því að rannsóknastöðin yrði færð Hilmar hefur unnið að mælingum á íshellunni og líkanareikningum til að varpa ljósi á hvernig ísinn brotnar undanfarin ár. Hann og Jan De Rydt, félagi hans, hafa skrifað grein um kelfingu íshellunnar sem er nú til ritrýni hjá The Cryosphere, tímariti Jarðvísindasambands Evrópu. Breska ríkisútvarpið BBC fjallar um rannsóknir þeirra á vefsíðu sinni í dag. Með mælingum á jörðu niðri, úr lofti og úr geimnum tókst Hilmari og De Rydt að kortleggja hvernig spenna í íshellunni breyttist eftir því sem hún stækkaði og lögun hennar breyttist með tímanum. Þannig gátu þeir spáð réttilega fyrir um hvernig sprungurnar í ísnum þróuðustu áfram. „Vísindalega séð er þetta töluvert skref fram á við,“ segir hann. Rannsóknir tvímenninganna sögðu þeim að íshellan brotnaði upp fyrr eða síðar og að hætta væri til staðar fyrir Halley-rannsóknastöðina. Eftir viðvörun Hilmars árið 2014 var rannsóknastöðin fyrst færð um fjörutíu kílómetra inn að landi til að koma henni handan við sprungurnar. Síðar var ákveðið að loka stöðinni alfarið yfir veturinn þegar erfitt og hættulegt væri að koma vísindamönnum til bjargar lentu þeir í hættu vegna umbrots í íshellunni.Jan De Rydt (t.v.) og Hilmar Guðmundsson (t.h.) hafa saman unnið að rannsóknum á Brunt-íshellunni um árabil. Þeir starfa báðir við Northumbria-háskólann í Newcastle á Englandi.Nortumbria-háskóliSprungurnar vaxa nú um einn til tvo kílómetra á ári. Líkan Hilmars og de Rydt segir ekki til um hvenær ísjakinn brotnar frá en Hilmar býst við að það verði á þessu ári. Vegna þess að íshellan liggur þegar yfir sjó hækkar ísjakinn ekki yfirborð sjávar þegar hann brotnar af. Þegar ísjakar af þessari stærðargráðu brotna frá íshellum hreyfast þeir yfirleitt hægt með hafstraumum. Hilmar segir að jakann sem brotnar frá Brunt eigi líklega eftir að reka rólega í vesturátt en að hann gæti verið á svæðinu í mörg ár. „Á endanum kemur hann til með að brotna upp og bráðna en það gæti tekið töluverðan tíma,“ segir hann.Halley-rannsóknastöðin var færð eftir viðvaranir Hilmars og De Rydt. Vísindamenn hafa ekki lengur vetrarsetu þar vegna yfirvofandi uppbrots íshellunnar.Jan De RydtEkki rakið til hnattrænnar hlýnunar Hnattræn hlýnun og loftslagsbreytingar hafa leikið landís á jörðinni grátt undanfarna áratugi, einnig á Suðurskautslandinu. Sjávarstaða við strendur Íslands er sérstaklega háð örlögum íssins þar. Hilmar og de Rydt rekja ástæður þess að Brunt-íshellan er við það að brotna upp ekki til hlýnunar heldur náttúrulegra þátta. Hilmar segir að stækkun íshellunnar og breytingar á lögun hennar hafi búið til þau skilyrði sem valda því að hún er við það að brotna upp. Uppbrot af þessu tagi hafi átt sér stað í gegnum tíðina og muni halda áfram að gerast. Sama máli gegnir þó ekki um íshellur annars staðar á Suðurskautslandinu sem eru að brotna upp. Hilmar nefnir Larsen C-íshelluna sem mikið hefur verið fjallað um undanfarin ár sem dæmi þar sem breyting á hitastigi hefur nær örugglega áhrif. „Stundum eru það breytingar í veðurfari sem orsaka að íshellur brotna, stundum ekki. Í þessu ákveðna tilfelli er það alveg á hreinu að það hefur ekkert með loftslagsbreytingar að gera,“ segir hann um Brunt-íshelluna. Rannsóknirnar þar geta engu að síður hjálpað vísindamönnum að spá fyrir um hvernig suðurskautsísinn gæti breyst í hlýnandi heimi með reiknilíkönum. Ferlið sem á sér stað í íshellum eins og Brunt á sér stað alls staðar, hvort sem það er á Suðurskautslandinu, á Grænlandi eða á Íslandi. „Þannig lagað kemur þetta til með að hjálpa okkur mikið og hefur gert þegar,“ segir Hilmar. Large Antarctic Ice Shelf, home to a UK research station, is about to break apart from Northumbria University on Vimeo.
Loftslagsmál Suðurskautslandið Vísindi Tengdar fréttir Hratt landris gæti vegið upp á móti hruni suðurskautsíss Landrisið er rúmlega þriðjungi hraðar við Amundsen-flóa á Vestur-Suðurskautslandinu. 24. júní 2018 07:00 Bráðnun íss á Suðurskautslandinu hraðari en talið var Jöklar á austanverðu Suðurskautslandinu hafa fram að þessu verið taldir stöðugri en vestanmegin. Greining á gervihnattagögnum bendir til þess að þeir hreyfist nú hratt. 11. desember 2018 11:03 Vísbendingar um vítahring bráðnunar á Suðurskautslandinu Ekki er enn hægt að fullyrða að loftslagsbreytingar af völdum manna hafi komið vítahringnum af stað en hann mun að líkindum auka á áhrif þeirra. 25. apríl 2018 16:15 Bráðnun á Suðurskautslandinu hefur sexfaldast á fjörutíu árum Ný rannsókn bendir til þess að ísinn á austanverðu Suðurskautslandinu sé viðkvæmari en lengi hefur verið gengið út frá. 15. janúar 2019 14:59 Mest lesið Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Innlent Baráttan um Bandaríkin: Hvað gerist eiginlega í nótt? Erlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Innlent Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Innlent Fleiri fréttir Bein útsending: Frambjóðendur ræða málefni fatlaðs fólks Fjörutíu prósent kjósenda Miðflokks vilja Trump „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Stjórnarliðið freistar þess að rjúfa útboðsstopp í vegagerð Einn fluttur á sjúkrahús eftir árekstur Grasrótin að styrkjast eftir samstarf sem mögulega var of dýrkeypt Haustið 2008 að einhverju leyti „reyfarakennt“ Sex kílómetrar urðu átta í straumhörðum og ísköldum sjónum „Þetta var hræðilegt slys“ Hræðilegt slys og sögulegar kosningar Mögulega merki um að lítið magn kviku hafi verið á ferð Læknar boða miklu harðari aðgerðir Sigurður Ingi þögull um búsetuúrræðin Formaður Kyndils lést í slysinu við Tungufljót Leituðu áfram undir ís vegna misræmis milli lista og leiðsögumanna Sjá meira
Hratt landris gæti vegið upp á móti hruni suðurskautsíss Landrisið er rúmlega þriðjungi hraðar við Amundsen-flóa á Vestur-Suðurskautslandinu. 24. júní 2018 07:00
Bráðnun íss á Suðurskautslandinu hraðari en talið var Jöklar á austanverðu Suðurskautslandinu hafa fram að þessu verið taldir stöðugri en vestanmegin. Greining á gervihnattagögnum bendir til þess að þeir hreyfist nú hratt. 11. desember 2018 11:03
Vísbendingar um vítahring bráðnunar á Suðurskautslandinu Ekki er enn hægt að fullyrða að loftslagsbreytingar af völdum manna hafi komið vítahringnum af stað en hann mun að líkindum auka á áhrif þeirra. 25. apríl 2018 16:15
Bráðnun á Suðurskautslandinu hefur sexfaldast á fjörutíu árum Ný rannsókn bendir til þess að ísinn á austanverðu Suðurskautslandinu sé viðkvæmari en lengi hefur verið gengið út frá. 15. janúar 2019 14:59