Þörf á annarri samsteypu 8. september 2004 00:01 Mun meiri samþjöppun er á íslenskum fjölmiðlamarkaði en í öðrum löndum Evrópu og í Bandaríkjunum, samkvæmt útreikningum Eli Noam, fjölmiðlahagfræðings og prófessors í Columbia University í Bandaríkjunum. Hann er einn helsti ráðgjafi yfirvalda þar í landi varðandi samþjöppun á eignarhaldi fjölmiðla. Noam reiknaði lauslega út fyrir Fréttablaðið samþjöppun á íslenskum fjölmiðlamarkaði út frá ákveðnum reikningsstuðli, sem kallast Herfindahl-Hirschman stuðullinn (HHI). Samkvæmt þeim útreikningum er samþjöppun á íslenskum fjölmiðlamarkaði mjög mikil og töluvert mikið meiri en í þeim löndum sem við kjósum að bera okkur saman við. Stærðarhagkvæmni mikil í fjölmiðlarekstri "Það verður að skoða hvaða ástæður eru fyrir þessari miklu samþjöppun. Ísland er lítill markaður með fámennri þjóð og eigin tungumáli. Framleiðsla á fjölmiðlaefni er kostnaðarsöm og stærðarhagkvæmnin er þar mikil. Fyrsta dagblaðseintakið er dýrt í framleiðslu en það kostar lítið að prenta fleiri eintök. Sama er upp á teningnum með framleiðslu á sjónvarpsefni," segir Noam. Hann bendir á að fjölmiðlafyrirtæki verði að vera af ákveðinni lágmarksstærð og það verði að fela í sér nokkra þætti fjölmiðlastarfsemi svo hægt sé að reka það á sem hagkvæmasta hátt. "Fjölmiðlar innan fyrirtækisins geta þá sameinast um fréttaöflun auk markaðssetningar, auglýsinga og annan rekstur. Hagkvæmissjónarmiðin benda öll í þessa átt, hvort sem er í Bandaríkjunum eða annars staðar," segir hann. Hann segir að taka þurfi pólitíska ákvörðun um hversu mikil samþjöppun sé æskileg á fjölmiðlamarkaði út frá lýðræðislegu sjónarmiði. "Það verður að gera á hlutlægan hátt og burtséð frá því hvaða stjórnmálaástand er við lýði í landinu á þeim tíma. Það verður að vera samstaða um ákveðinn stuðul sem stjórnamálamenn geta komið sér saman um að sé ásættanleg miðað við stærð og hagkerfi landsins. Síðan er spurningin hvernig megi koma samþjöppuninni niður í þessa tölu, það er að segja ef samþjöppunin er meiri en gert er ráð fyrir samkvæmt stuðlinum," segir Noam. Pólitísk átök um reglugerð um fjölmiðla í BandaríkjunumHann segir að hægt sé að fara nokkrar leiðir til þess að draga úr samþjöppun. Ein leiðin sé með lagasetningu sem takmarki eignarhald. "Þessi leið hefur verið farin í Bandaríkjunum. Síðustu tvo til þrjá áratugi hefur þó verið tilhneyging í þá átt að smám saman slaka á í löggjöfinni," segir Noam. Mikill pólitískur slagur átti sér stað í Bandaríkjunum á síðasta ári þegar Fjölmiðlaráð Bandaríkjanna lagði það til að enn frekar yrði slakað á reglum um fjölmiðla. Fjölmiðlaráðið er sjálfstæð ríkisstofnun sem heyrir undir bandaríska þingið. "Hvíta húsið hótaði að skrifa ekki undir lögin og fella þar með ákvörðun Fjölmiðlaráðsins úr gildi. Ákvörðun Fjölmiðlaráðsins studdu hins vegar þingmenn úr báðum flokkum, bæði demókratar og repúblikanar. Deilan stóð því milli framkvæmdavaldsins og löggjafarvaldsins. Hvíta húsið hefði tapað málinu í þinginu og því þurfti málamiðlun. Hún var sú að reglunum var breytt lítillega, en ekki eins mikið og framkvæmdavaldið hefði viljað," segir hann. Ekki víst að hér geti ríkt fjölbreytni Noam segir að hægt sé að fara aðra leið en þá að setja lög eða með reglugerðum. Einfaldlega sé hægt að gefa út fleiri útvarpsleyfi fyrir sjónvarp og útvarp. "Fjölgun sjónvarpsstöðva eykur fjölbreytni á markaði og dregur úr samþjöppun. Þá erum við að tala um sjónvarpsstöðvar sem framleiða íslenskt efni og reka eigin fréttastofur. Framleiðsla á fréttum er lykilatriði þegar tryggja á fjölbreytni á fjölmiðlamarkaði, afþreyingarefni spilar þar ekki inní," segir Noam. Hann spyr hvers vegna það eru einungis tvær sjónvarpsstöðvar á Íslandi sem reki eigin fréttastofu og sendi út fréttir. "Það eru engin lög sem koma í veg fyrir að þær séu fleiri og útvarpsleyfi eru ekki af skornum skammti. Þá er heldur engin lagaleg hindrun gegn útgáfu fleiri dagblaða. Hér er hins vegar hagkvæmnissjónarmið sem spilar inní. Það er alls ekki víst að hér sé markaður fyrir fleiri fjölmiðla. Það er vel hugsanlegt að aldrei muni ríkja fullkomin fjölbreytni á íslenskum fjölmiðlamarkaði líkt og í stærri löndum," bendir hann á. Þarf að viðurkenna vandamálið Noam segir að það sé ljóst að samþjöppunarstuðullinn á fjölmiðlamarkaði á Íslandi sé mjög hár, bæði í samanburði við Bandaríkin og lönd í Evrópu. "Fyrsta skerfið er að viðurkenna það. Þetta vandamál er við lýði og hugsanlega er hægt að bregðast við því á annan hátt en önnur lönd hafa gert. Til að mynda er ritstjórnarlegur aðskilnaður fjölmiðla innan sömu samsteypu ein leið til þess að tryggja fjölbreytni," segir hann. "Ég tel þó að raunveruleg lausn sé falin í því að tryggja það að á Íslandi þrífist tvær fjölmiðlasamsteypur. Vandamálið varðandi samþjöppun á íslenskum fjölmiðlamarkaði er ekki sá að Norðurljós séu of stór, heldur er vandinn sá að það er ekkert annað fyrirtæki af svipaðri stærðargráðu. Það er ákveðið ójafnvægi í gangi. Stóra spurningunni er hins vegar ósvarað: Hvers vegna eru ekki önnur Norðurljós á Íslandi?" spyr Noam. Fréttir Innlent Stj.mál Mest lesið Sagður hafa nauðgað konu fyrir níu árum Innlent Mættur í Samfylkinguna Innlent Færri ánægðir með Höllu en Guðna og Ólaf Ragnar Innlent Brynjar ákærður fyrir að brjóta á fleiri stúlkum Innlent Ítalía tekur aftur upp agaviðurlög frá tíma Mussolini Erlent Lögreglan þarf að ná tali af tveimur mönnum Innlent Ekkert gert til að gera nikótínpúða jafn óaðlaðandi og sígarettur Innlent Einn stærsti fellibylur síðustu hundrað ára veldur usla í Flórída Erlent Nýjasti kafbátur Kínverja sökk við bryggju Erlent Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Innlent Fleiri fréttir Marta hafnar því alfarið að hafa ítrekað sest í stól Hildar Unglingar á ofsahraða reyndu að stinga lögregluna af Lögreglan þarf að ná tali af tveimur mönnum Hólmfríður ætlar í ritara VG Til skoðunar að beita refsisköttum á nikótínpúða Malbika bílastæðin í Reynisfjöru Fluttur með þyrlu eftir bílveltu á Snæfellsnesi Ríkisstjórnin sameini það versta frá bæði vinstri og hægri „Íslenska vegakerfið er líklega hættulegasti ferðamannastaður landsins“ Starfshópur skipaður vegna slysa hjá ferðamönnum Veitingastaður ber ekki ábyrgð á hnefahöggi starfsmanns Má ekki eyða myndböndum sem mátti ekki taka Laxalúsin sækir í sig veðrið fyrir vestan Grunur um að fiskar úr landeldi hafi komist í sjó Færri ánægðir með Höllu en Guðna og Ólaf Ragnar Mættur í Samfylkinguna Sagður hafa nauðgað konu fyrir níu árum Ekkert gert til að gera nikótínpúða jafn óaðlaðandi og sígarettur Matvælastofnun kærði tvo búfjáreigendur til lögreglu Einn af 103 ökumönnum reyndist yfir mörkum Segir Vinstri græn ekki styðja frekari breytingar á útlendingalögum Brynjar ákærður fyrir að brjóta á fleiri stúlkum Samherjaskipstjórinn segir málinu ekki lokið Líklega verði flett ofan af fleirum í rannsókn á brotum Diddy Hvers vegna er skiltið í Kúrlandi svo hátt uppi? Rannsókn lögreglu haft kælingaráhrif á alla blaðamannastéttina Um 100 þúsund fjár slátrað á Selfossi Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Hamra járnið meðan það er heitt í mansalsmálum Bein útsending: Upplýsingafundur með íbúum Voga vegna jarðhræringa Sjá meira
Mun meiri samþjöppun er á íslenskum fjölmiðlamarkaði en í öðrum löndum Evrópu og í Bandaríkjunum, samkvæmt útreikningum Eli Noam, fjölmiðlahagfræðings og prófessors í Columbia University í Bandaríkjunum. Hann er einn helsti ráðgjafi yfirvalda þar í landi varðandi samþjöppun á eignarhaldi fjölmiðla. Noam reiknaði lauslega út fyrir Fréttablaðið samþjöppun á íslenskum fjölmiðlamarkaði út frá ákveðnum reikningsstuðli, sem kallast Herfindahl-Hirschman stuðullinn (HHI). Samkvæmt þeim útreikningum er samþjöppun á íslenskum fjölmiðlamarkaði mjög mikil og töluvert mikið meiri en í þeim löndum sem við kjósum að bera okkur saman við. Stærðarhagkvæmni mikil í fjölmiðlarekstri "Það verður að skoða hvaða ástæður eru fyrir þessari miklu samþjöppun. Ísland er lítill markaður með fámennri þjóð og eigin tungumáli. Framleiðsla á fjölmiðlaefni er kostnaðarsöm og stærðarhagkvæmnin er þar mikil. Fyrsta dagblaðseintakið er dýrt í framleiðslu en það kostar lítið að prenta fleiri eintök. Sama er upp á teningnum með framleiðslu á sjónvarpsefni," segir Noam. Hann bendir á að fjölmiðlafyrirtæki verði að vera af ákveðinni lágmarksstærð og það verði að fela í sér nokkra þætti fjölmiðlastarfsemi svo hægt sé að reka það á sem hagkvæmasta hátt. "Fjölmiðlar innan fyrirtækisins geta þá sameinast um fréttaöflun auk markaðssetningar, auglýsinga og annan rekstur. Hagkvæmissjónarmiðin benda öll í þessa átt, hvort sem er í Bandaríkjunum eða annars staðar," segir hann. Hann segir að taka þurfi pólitíska ákvörðun um hversu mikil samþjöppun sé æskileg á fjölmiðlamarkaði út frá lýðræðislegu sjónarmiði. "Það verður að gera á hlutlægan hátt og burtséð frá því hvaða stjórnmálaástand er við lýði í landinu á þeim tíma. Það verður að vera samstaða um ákveðinn stuðul sem stjórnamálamenn geta komið sér saman um að sé ásættanleg miðað við stærð og hagkerfi landsins. Síðan er spurningin hvernig megi koma samþjöppuninni niður í þessa tölu, það er að segja ef samþjöppunin er meiri en gert er ráð fyrir samkvæmt stuðlinum," segir Noam. Pólitísk átök um reglugerð um fjölmiðla í BandaríkjunumHann segir að hægt sé að fara nokkrar leiðir til þess að draga úr samþjöppun. Ein leiðin sé með lagasetningu sem takmarki eignarhald. "Þessi leið hefur verið farin í Bandaríkjunum. Síðustu tvo til þrjá áratugi hefur þó verið tilhneyging í þá átt að smám saman slaka á í löggjöfinni," segir Noam. Mikill pólitískur slagur átti sér stað í Bandaríkjunum á síðasta ári þegar Fjölmiðlaráð Bandaríkjanna lagði það til að enn frekar yrði slakað á reglum um fjölmiðla. Fjölmiðlaráðið er sjálfstæð ríkisstofnun sem heyrir undir bandaríska þingið. "Hvíta húsið hótaði að skrifa ekki undir lögin og fella þar með ákvörðun Fjölmiðlaráðsins úr gildi. Ákvörðun Fjölmiðlaráðsins studdu hins vegar þingmenn úr báðum flokkum, bæði demókratar og repúblikanar. Deilan stóð því milli framkvæmdavaldsins og löggjafarvaldsins. Hvíta húsið hefði tapað málinu í þinginu og því þurfti málamiðlun. Hún var sú að reglunum var breytt lítillega, en ekki eins mikið og framkvæmdavaldið hefði viljað," segir hann. Ekki víst að hér geti ríkt fjölbreytni Noam segir að hægt sé að fara aðra leið en þá að setja lög eða með reglugerðum. Einfaldlega sé hægt að gefa út fleiri útvarpsleyfi fyrir sjónvarp og útvarp. "Fjölgun sjónvarpsstöðva eykur fjölbreytni á markaði og dregur úr samþjöppun. Þá erum við að tala um sjónvarpsstöðvar sem framleiða íslenskt efni og reka eigin fréttastofur. Framleiðsla á fréttum er lykilatriði þegar tryggja á fjölbreytni á fjölmiðlamarkaði, afþreyingarefni spilar þar ekki inní," segir Noam. Hann spyr hvers vegna það eru einungis tvær sjónvarpsstöðvar á Íslandi sem reki eigin fréttastofu og sendi út fréttir. "Það eru engin lög sem koma í veg fyrir að þær séu fleiri og útvarpsleyfi eru ekki af skornum skammti. Þá er heldur engin lagaleg hindrun gegn útgáfu fleiri dagblaða. Hér er hins vegar hagkvæmnissjónarmið sem spilar inní. Það er alls ekki víst að hér sé markaður fyrir fleiri fjölmiðla. Það er vel hugsanlegt að aldrei muni ríkja fullkomin fjölbreytni á íslenskum fjölmiðlamarkaði líkt og í stærri löndum," bendir hann á. Þarf að viðurkenna vandamálið Noam segir að það sé ljóst að samþjöppunarstuðullinn á fjölmiðlamarkaði á Íslandi sé mjög hár, bæði í samanburði við Bandaríkin og lönd í Evrópu. "Fyrsta skerfið er að viðurkenna það. Þetta vandamál er við lýði og hugsanlega er hægt að bregðast við því á annan hátt en önnur lönd hafa gert. Til að mynda er ritstjórnarlegur aðskilnaður fjölmiðla innan sömu samsteypu ein leið til þess að tryggja fjölbreytni," segir hann. "Ég tel þó að raunveruleg lausn sé falin í því að tryggja það að á Íslandi þrífist tvær fjölmiðlasamsteypur. Vandamálið varðandi samþjöppun á íslenskum fjölmiðlamarkaði er ekki sá að Norðurljós séu of stór, heldur er vandinn sá að það er ekkert annað fyrirtæki af svipaðri stærðargráðu. Það er ákveðið ójafnvægi í gangi. Stóra spurningunni er hins vegar ósvarað: Hvers vegna eru ekki önnur Norðurljós á Íslandi?" spyr Noam.
Fréttir Innlent Stj.mál Mest lesið Sagður hafa nauðgað konu fyrir níu árum Innlent Mættur í Samfylkinguna Innlent Færri ánægðir með Höllu en Guðna og Ólaf Ragnar Innlent Brynjar ákærður fyrir að brjóta á fleiri stúlkum Innlent Ítalía tekur aftur upp agaviðurlög frá tíma Mussolini Erlent Lögreglan þarf að ná tali af tveimur mönnum Innlent Ekkert gert til að gera nikótínpúða jafn óaðlaðandi og sígarettur Innlent Einn stærsti fellibylur síðustu hundrað ára veldur usla í Flórída Erlent Nýjasti kafbátur Kínverja sökk við bryggju Erlent Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Innlent Fleiri fréttir Marta hafnar því alfarið að hafa ítrekað sest í stól Hildar Unglingar á ofsahraða reyndu að stinga lögregluna af Lögreglan þarf að ná tali af tveimur mönnum Hólmfríður ætlar í ritara VG Til skoðunar að beita refsisköttum á nikótínpúða Malbika bílastæðin í Reynisfjöru Fluttur með þyrlu eftir bílveltu á Snæfellsnesi Ríkisstjórnin sameini það versta frá bæði vinstri og hægri „Íslenska vegakerfið er líklega hættulegasti ferðamannastaður landsins“ Starfshópur skipaður vegna slysa hjá ferðamönnum Veitingastaður ber ekki ábyrgð á hnefahöggi starfsmanns Má ekki eyða myndböndum sem mátti ekki taka Laxalúsin sækir í sig veðrið fyrir vestan Grunur um að fiskar úr landeldi hafi komist í sjó Færri ánægðir með Höllu en Guðna og Ólaf Ragnar Mættur í Samfylkinguna Sagður hafa nauðgað konu fyrir níu árum Ekkert gert til að gera nikótínpúða jafn óaðlaðandi og sígarettur Matvælastofnun kærði tvo búfjáreigendur til lögreglu Einn af 103 ökumönnum reyndist yfir mörkum Segir Vinstri græn ekki styðja frekari breytingar á útlendingalögum Brynjar ákærður fyrir að brjóta á fleiri stúlkum Samherjaskipstjórinn segir málinu ekki lokið Líklega verði flett ofan af fleirum í rannsókn á brotum Diddy Hvers vegna er skiltið í Kúrlandi svo hátt uppi? Rannsókn lögreglu haft kælingaráhrif á alla blaðamannastéttina Um 100 þúsund fjár slátrað á Selfossi Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Hamra járnið meðan það er heitt í mansalsmálum Bein útsending: Upplýsingafundur með íbúum Voga vegna jarðhræringa Sjá meira