Siðferðilegur vísdómur frá Færeyjum Daniel W. Bromley skrifar 9. september 2016 07:00 Í blaðagrein hér í Fréttablaðinu fyrir skömmu vék Jón Steinsson hagfræðingur að róttækri stefnu sem frændþjóð Íslendinga í suðaustri hefur nú hrint í framkvæmd og varðar umbætur og nýskipan í fiskveiðistjórnunarkerfinu. Færeyingar munu framvegis bjóða upp fiskinn sem hingað til hefur verið gefinn. Greinarskrif Jóns eru studd fremur almennum hagfræðilegum rökum – báðir erum við hagfræðingar – en hvað sem því líður þá grundvallast sérhverjar röksemdir í þessum efnum óhjákvæmilega á siðferðisafstöðu höfundar. Hver á fiskinn í efnahagslögsögu Íslands? Svarið við þessari mikilvægu spurningu má finna í niðurstöðum þjóðaratkvæðagreiðslunnar 20. október 2012 um hvort leggja ætti tillögur stjórnlagaráðsins til grundvallar frumvarpi að nýrri stjórnarskrá. Þessa tillögu studdu 67% kjósenda. Til viðbótar var spurt um nokkur tiltekin álitaefni – og helsta ber að nefna í þessu samhengi 34. greinina sem kallaði eftir þjóðareign á náttúruauðlindum. Þetta ákvæði hlaut stuðning 83% kjósenda. Fólkið í landinu hafði sagt hug sinn. Lítilli nefnd var síðan gefinn kostur á að breyta því orðalagi sem samþykkt var af kjósendum. Þessi einkennilega framkvæmd gat af sér tvær gerólíkar gerðir 34. greinar stjórnlagaráðs um ráðstöfun náttúruauðlinda. Ákvæðið sem kjósendur samþykktu í þjóðaratkvæðagreiðslu var svohljóðandi: „Auðlindir í náttúru Íslands, sem ekki eru í einkaeigu, eru sameiginleg og ævarandi eign þjóðarinnar.“ Þegar nokkrir vel valdir lögfræðingar höfðu lokið handavinnu sinni leit ákvæðið hins vegar svona út: „Náttúruauðlindir og landsréttindi sem ekki eru háð einkaeignarrétti eru þjóðareign.“ Með öðrum orðum, þar sem áður stóð „…sem ekki eru í einkaeigu?…“ umskapaðist orðfærið í lagaflóka og hljóðar þannig breytt „…sem ekki eru háð einkaeignarrétti?…“ Hvers vegna taldi einhver heppilegt að bregða út af því orðfæri sem yfirgnæfandi meirihluti kjósenda las og samþykkti? Hvað merkir það að náttúruauðlind sé ‘ekki háð’ einkaeignarrétti? Við þessum spurningum er aðeins eitt svar – með vísvitandi ummyndun á orðalagi fýsti menn að stuðla að þeim skilningi að eftir þriggja áratuga svo til endurgjaldslausa veiði í kerfi þar sem aflaheimildir eru framseljanlegar, þá séu fiskistofnar í efnahagslögsögu Íslands ekki „sameiginleg og ævarandi eign þjóðarinnar“ heldur „háð[ir] einkaeignarrétti“. Það er að segja, fiskveiðar eru háðar einkaeign (fiskiskipaflotinn). Eins og hendi (og penna) nokkurra lögfræðinga væri veifað var skyndilega girt fyrir þann möguleika að fiskurinn í sérefnahagslögsögu Íslands gæti talist til „sameiginleg[rar] og ævarandi eign[ar] þjóðarinnar.”Heillavænlegar umbætur Aftur á móti hafa Færeyingar, í áþreifanlegri mótsögn við þróun mála á Íslandi, haft forgöngu um heillavænlegar umbætur og þannig birt skarpa siðferðilega sýn í fiskveiðistjórnun. Ég leyfi mér að vitna í skjöl stjórnvalda til að miðla nokkrum leiðarstefjum í þessum umbótum:1. Lifandi sjávarauðlindir í færeyskri landhelgi, hvort sem nýting þeirra grundvallast á alþjóðasamningum eða tvíhliðasamningum við önnur ríki, eru eign færeysku þjóðarinnar. Þær eru varanlegur grundvöllur færeyska efnahagskerfisins og velferðar færeysku þjóðarinnar.2. Stjórnvöld hafa skuldbundið sig til að skapa verðmæti og hagnað úr slíkum lifandi auðlindum fyrir skipaeigendur, áhafnir, verksmiðjur, fyrirtæki, starfsmenn, þjónustuaðila og samfélagið í heild.3. Að teknu tilliti til þessara sjónarmiða, eru stjórnvöld skuldbundin til að hámarka þá auðlindarentu sem fæst fyrir úthlutun veiðiheimilda, og til að tryggja að sem stærstur hluti rentunnar skili sér til færeysku þjóðarinnar.4. Stjórnvöld munu greiða fyrir uppbyggingu sjávarútvegs og markaðstengingu veiða, þar sem frelsi er aukið í atvinnugreininni og staðinn er vörður um samkeppnisskilyrði.5. Stjórnvöld eru skuldbundin til að tryggja opið aðgengi að viðskiptatækifærum í sjávarútvegi þannig að þau séu ekki einskorðuð við fáeina lánsama aðila. Þessi meginregla gildir um almenn fyrirtæki jafnt sem hefðbundnar sjávarbyggðir. Til að ná þessum markmiðum ætla stjórnvöld að leysa af hólmi hina viðteknu venju að aðgengi að nytjastofnum sé háð pólitískri veitingu, en bjóða þess í stað veiðiheimildirnar upp. Slík markaðstengd úthlutun mun takmarka þann hluta af leyfðum heildarafla sem nokkurt eitt fiskvinnslufyrirtæki getur eignast. Veiðileyfum verður úthlutað til tiltekins tíma (kannski til 10 ára) og nýliðum verður tryggt tækifæri til að keppa um kaup á tímabundnum leyfum. Líkt og Jón Steinsson bendir á hafa fyrstu uppboðin þegar skapað ágæta auðlindarentu fyrir færeysku þjóðina. Og það er von á meiru. Ég miðla þessum siðferðilega vísdómi frá Færeyjum til íslensku þjóðarinnar til að minna hana á að margar góðar hugmyndir fyrirfinnast í veröldinni. Það sem meira er um vert, bestu hugmyndirnar berast okkur einatt úr óvæntum áttum.Höfundur hefur starfað sem ráðgjafi Færeyja við stefnumótun í fiskveiðimálum.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Óhæfur leiðtogi? Franklín Ernir Kristjánsson Skoðun Loksins, Gunnar Bragi! Einar G. Harðarson Skoðun Hvorki útlendingahatur né gestrisni Hildur Þórðardóttir Skoðun Ísland þarf ríkisstjórn um almannahagsmuni – ekki sérhagsmuni Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Skynsemi Sigmundar Davíðs rýnd – Er ESB aðild/Evra tóm tjara? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Kílómetragjald: Gjöf fyrir marga, refsiskattur fyrir aðra Ágústa Ágústsdóttir Skoðun Innflytjendalandið Ísland – nokkrar staðreyndir Hallfríður Þórarinsdóttir Skoðun Þau eru við, við erum þau Arnar Eggert Thoroddsen Skoðun Um „orðskrípið“ inngildingu Kjartan Þór Ingason Skoðun Akademískt frelsi er í hættu – Tími til aðgerða Sigrún Ólafsdóttir,Baldvin Zarioh,Hjördís Sigursteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fínmalað móberg til að lækka kolefnisspor sements á Íslandi og í Evrópu. Børge Johannes Wigum ,Sigríður Ósk Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfun fyrir öll! Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Ungt fólk mótar framtíð Norðurlanda Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Komum í veg fyrir menningarslys í fjárlögum Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta síðustu áratuga og virðing fyrir starfi kennara Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Við lifum lengur – Jákvæð áskorun fyrir lífeyrissjóði Magnús Helgason skrifar Skoðun Krabbameinsgreining og andleg líðan Helga Jóna Ósmann Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um „orðskrípið“ inngildingu Kjartan Þór Ingason skrifar Skoðun Öryggi og sjálfbærni í ferðaþjónustu: Hvað segir ný könnun? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Innflytjendalandið Ísland – nokkrar staðreyndir Hallfríður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Akademískt frelsi er í hættu – Tími til aðgerða Sigrún Ólafsdóttir,Baldvin Zarioh,Hjördís Sigursteinsdóttir skrifar Skoðun Óljós viðurkenning þrátt fyrir stefnu stjórnvalda Sandra B. Franks skrifar Skoðun Sömu rök og styðja rétt kvenna til þungunarrofs eiga við um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Steinar Harðarson skrifar Skoðun Vaxandi stríðsátök, en með íslenskum vopnum? Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Ísland þarf ríkisstjórn um almannahagsmuni – ekki sérhagsmuni Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þau eru við, við erum þau Arnar Eggert Thoroddsen skrifar Skoðun Óhæfur leiðtogi? Franklín Ernir Kristjánsson skrifar Skoðun Loksins, Gunnar Bragi! Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Skynsemi Sigmundar Davíðs rýnd – Er ESB aðild/Evra tóm tjara? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Hvorki útlendingahatur né gestrisni Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Menntakerfið í öfuga átt við atvinnulífið: Hvers vegna eykst álag á nemendur á meðan vinnuvikan styttist? Karl Liljendal Hólmgeirsson skrifar Skoðun Er ekki einokun Háskóla Íslands óviðunandi? Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Kílómetragjald: Gjöf fyrir marga, refsiskattur fyrir aðra Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Róttækar og tafarlausar umbætur Arnar þór Jónsson,Kári Allansson skrifar Skoðun Afleiðingar ríkisafskipta: Af hverju skaðleg einokun er ekki til á frjálsum markaði Eiríkur Magnússon skrifar Skoðun Er verið að blekkja fólk? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það er ekkert til sem heitir full vinnustytting með 15 mínútna neysluhléi Jóhanna Helgadóttir skrifar Skoðun Um blöndun menningarheima Ugla Stefanía Kristjönudóttir Jónsdóttir skrifar Skoðun Ökuskírteini á hval Sigursteinn Másson skrifar Skoðun Barningur smáframleiðenda Fjóla Einarsdóttir skrifar Sjá meira
Í blaðagrein hér í Fréttablaðinu fyrir skömmu vék Jón Steinsson hagfræðingur að róttækri stefnu sem frændþjóð Íslendinga í suðaustri hefur nú hrint í framkvæmd og varðar umbætur og nýskipan í fiskveiðistjórnunarkerfinu. Færeyingar munu framvegis bjóða upp fiskinn sem hingað til hefur verið gefinn. Greinarskrif Jóns eru studd fremur almennum hagfræðilegum rökum – báðir erum við hagfræðingar – en hvað sem því líður þá grundvallast sérhverjar röksemdir í þessum efnum óhjákvæmilega á siðferðisafstöðu höfundar. Hver á fiskinn í efnahagslögsögu Íslands? Svarið við þessari mikilvægu spurningu má finna í niðurstöðum þjóðaratkvæðagreiðslunnar 20. október 2012 um hvort leggja ætti tillögur stjórnlagaráðsins til grundvallar frumvarpi að nýrri stjórnarskrá. Þessa tillögu studdu 67% kjósenda. Til viðbótar var spurt um nokkur tiltekin álitaefni – og helsta ber að nefna í þessu samhengi 34. greinina sem kallaði eftir þjóðareign á náttúruauðlindum. Þetta ákvæði hlaut stuðning 83% kjósenda. Fólkið í landinu hafði sagt hug sinn. Lítilli nefnd var síðan gefinn kostur á að breyta því orðalagi sem samþykkt var af kjósendum. Þessi einkennilega framkvæmd gat af sér tvær gerólíkar gerðir 34. greinar stjórnlagaráðs um ráðstöfun náttúruauðlinda. Ákvæðið sem kjósendur samþykktu í þjóðaratkvæðagreiðslu var svohljóðandi: „Auðlindir í náttúru Íslands, sem ekki eru í einkaeigu, eru sameiginleg og ævarandi eign þjóðarinnar.“ Þegar nokkrir vel valdir lögfræðingar höfðu lokið handavinnu sinni leit ákvæðið hins vegar svona út: „Náttúruauðlindir og landsréttindi sem ekki eru háð einkaeignarrétti eru þjóðareign.“ Með öðrum orðum, þar sem áður stóð „…sem ekki eru í einkaeigu?…“ umskapaðist orðfærið í lagaflóka og hljóðar þannig breytt „…sem ekki eru háð einkaeignarrétti?…“ Hvers vegna taldi einhver heppilegt að bregða út af því orðfæri sem yfirgnæfandi meirihluti kjósenda las og samþykkti? Hvað merkir það að náttúruauðlind sé ‘ekki háð’ einkaeignarrétti? Við þessum spurningum er aðeins eitt svar – með vísvitandi ummyndun á orðalagi fýsti menn að stuðla að þeim skilningi að eftir þriggja áratuga svo til endurgjaldslausa veiði í kerfi þar sem aflaheimildir eru framseljanlegar, þá séu fiskistofnar í efnahagslögsögu Íslands ekki „sameiginleg og ævarandi eign þjóðarinnar“ heldur „háð[ir] einkaeignarrétti“. Það er að segja, fiskveiðar eru háðar einkaeign (fiskiskipaflotinn). Eins og hendi (og penna) nokkurra lögfræðinga væri veifað var skyndilega girt fyrir þann möguleika að fiskurinn í sérefnahagslögsögu Íslands gæti talist til „sameiginleg[rar] og ævarandi eign[ar] þjóðarinnar.”Heillavænlegar umbætur Aftur á móti hafa Færeyingar, í áþreifanlegri mótsögn við þróun mála á Íslandi, haft forgöngu um heillavænlegar umbætur og þannig birt skarpa siðferðilega sýn í fiskveiðistjórnun. Ég leyfi mér að vitna í skjöl stjórnvalda til að miðla nokkrum leiðarstefjum í þessum umbótum:1. Lifandi sjávarauðlindir í færeyskri landhelgi, hvort sem nýting þeirra grundvallast á alþjóðasamningum eða tvíhliðasamningum við önnur ríki, eru eign færeysku þjóðarinnar. Þær eru varanlegur grundvöllur færeyska efnahagskerfisins og velferðar færeysku þjóðarinnar.2. Stjórnvöld hafa skuldbundið sig til að skapa verðmæti og hagnað úr slíkum lifandi auðlindum fyrir skipaeigendur, áhafnir, verksmiðjur, fyrirtæki, starfsmenn, þjónustuaðila og samfélagið í heild.3. Að teknu tilliti til þessara sjónarmiða, eru stjórnvöld skuldbundin til að hámarka þá auðlindarentu sem fæst fyrir úthlutun veiðiheimilda, og til að tryggja að sem stærstur hluti rentunnar skili sér til færeysku þjóðarinnar.4. Stjórnvöld munu greiða fyrir uppbyggingu sjávarútvegs og markaðstengingu veiða, þar sem frelsi er aukið í atvinnugreininni og staðinn er vörður um samkeppnisskilyrði.5. Stjórnvöld eru skuldbundin til að tryggja opið aðgengi að viðskiptatækifærum í sjávarútvegi þannig að þau séu ekki einskorðuð við fáeina lánsama aðila. Þessi meginregla gildir um almenn fyrirtæki jafnt sem hefðbundnar sjávarbyggðir. Til að ná þessum markmiðum ætla stjórnvöld að leysa af hólmi hina viðteknu venju að aðgengi að nytjastofnum sé háð pólitískri veitingu, en bjóða þess í stað veiðiheimildirnar upp. Slík markaðstengd úthlutun mun takmarka þann hluta af leyfðum heildarafla sem nokkurt eitt fiskvinnslufyrirtæki getur eignast. Veiðileyfum verður úthlutað til tiltekins tíma (kannski til 10 ára) og nýliðum verður tryggt tækifæri til að keppa um kaup á tímabundnum leyfum. Líkt og Jón Steinsson bendir á hafa fyrstu uppboðin þegar skapað ágæta auðlindarentu fyrir færeysku þjóðina. Og það er von á meiru. Ég miðla þessum siðferðilega vísdómi frá Færeyjum til íslensku þjóðarinnar til að minna hana á að margar góðar hugmyndir fyrirfinnast í veröldinni. Það sem meira er um vert, bestu hugmyndirnar berast okkur einatt úr óvæntum áttum.Höfundur hefur starfað sem ráðgjafi Færeyja við stefnumótun í fiskveiðimálum.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Ísland þarf ríkisstjórn um almannahagsmuni – ekki sérhagsmuni Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun
Akademískt frelsi er í hættu – Tími til aðgerða Sigrún Ólafsdóttir,Baldvin Zarioh,Hjördís Sigursteinsdóttir Skoðun
Skoðun Fínmalað móberg til að lækka kolefnisspor sements á Íslandi og í Evrópu. Børge Johannes Wigum ,Sigríður Ósk Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Kvennabarátta síðustu áratuga og virðing fyrir starfi kennara Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun Akademískt frelsi er í hættu – Tími til aðgerða Sigrún Ólafsdóttir,Baldvin Zarioh,Hjördís Sigursteinsdóttir skrifar
Skoðun Sömu rök og styðja rétt kvenna til þungunarrofs eiga við um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Steinar Harðarson skrifar
Skoðun Ísland þarf ríkisstjórn um almannahagsmuni – ekki sérhagsmuni Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Menntakerfið í öfuga átt við atvinnulífið: Hvers vegna eykst álag á nemendur á meðan vinnuvikan styttist? Karl Liljendal Hólmgeirsson skrifar
Skoðun Afleiðingar ríkisafskipta: Af hverju skaðleg einokun er ekki til á frjálsum markaði Eiríkur Magnússon skrifar
Skoðun Það er ekkert til sem heitir full vinnustytting með 15 mínútna neysluhléi Jóhanna Helgadóttir skrifar
Ísland þarf ríkisstjórn um almannahagsmuni – ekki sérhagsmuni Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun
Akademískt frelsi er í hættu – Tími til aðgerða Sigrún Ólafsdóttir,Baldvin Zarioh,Hjördís Sigursteinsdóttir Skoðun