Þríhyrndur tangódans Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar 27. apríl 2023 07:30 Þegar nýjar upplýsingar birtast um lítinn árangur í loftslagsmálum kallar umhverfisráðherra til þjóðarinnar og hvetur hana til að hlaupa hraðar og beisla vindorkuna í þágu orkuskipta. Fá efast um einlægan vilja ráðherrans. Vandi hans felst ekki í andstöðu þjóðarinnar við markmiðin. Hann liggur heldur ekki í skorti á stuðningi á Alþingi. Allt bendir þó til að þetta verði enn eitt verkefnið sem ný ríkisstjórn fái í arf frá núverandi stjórn. Pólitískur ómöguleiki Ráðherrann snýst í raun um sjálfan sig í málinu vegna þess að ríkisstjórnarflokkarnir geta ekki komið sér saman um leiðir til að ná settum markmiðum um orkuskipti. Það er pólitískur ómöguleiki. Vandi ráðherrans felst í samsetningu ríkisstjórnarinnar sem hefur haft 6 ár til að vinna að lausnum en skortir bæði pólitíska sýn og kjark. Að öllu óbreyttu mun ráðherrann því bara halda áfram að snúast um sjálfan sig með nýjum starfshópum, nefndum og fundaferðum þar til kjörtímabilinu lýkur. Á sama tíma blasir við kapphlaup óteljandi innlendra og erlendra fyrirtækja með áform um vindmyllugarða í hverri sveit landsins. Ríkisstjórnin bregst ekki við, nema skipar auðvitað starfshóp sem fjallar að endingu um það eitt að setja þurfi leikreglur. Engin stefnumörkun og engar tillögur. Það er lítið sem ekkert sem bendir til þess að ríkisstjórnin geti komið sér saman um hversu mikla vindorku þarf til að ná eigin markmiðum og semja viðeigandi leikreglur. Nýrrar ríkisstjórnar að ná settum markmiðum En hvað þarf ný ríkisstjórn að gera? Það er kominn tími til að ræða það. Í fyrsta lagi er alveg ljóst að margra ára ákvarðanaleysi hefur komið okkur í þá stöðu að útilokað er að ná settum markmiðum um losun og orkuskipti innan þeirra tímamarka sem lýst hefur verið. Þetta er hinn bitri kaleikur Vinstri grænna og hinna tveggja ríkisstjórnarflokkanna. Það er hins vegar arfleifð sem ný ríkisstjórn fær í fangið. Þetta þurfum við að horfast í augu við. Í öðru lagi þarf að taka af öll tvímæli um hvort markmiðið um full orkuskipti fyrir 2040 nær til alþjóðaflugs eða ekki. Það er langsamlega stærsta orkuskiptaverkefnið. Mér sýnist allt benda til að þessi hluti verkefnisins kalli á lengri tíma en nokkur í ríkisstjórninni þorir að segja. Meðan óvissa ríkir um þetta markmið geta menn heldur ekki komist að niðurstöðu um nauðsynlegt umfang aðgerða, ekki mælt árangur þeirra og ekki ákveðið hraða innviðauppbyggingar. Snúin samkeppnisstaða Hér þarf einnig að hafa í huga að tæknilegar lausnir eru ekki orðnar að veruleika þótt sumar séu í sjónmáli. Þá munu myndarlegar niðurgreiðslur Bandaríkjanna til framleiðslu rafeldsneytis og sambærilegar mótvægisaðgerðir Evrópusambandsins gera samkeppni erfiða. Þetta getur orðið dálítið snúið fyrir okkur þegar kemur að framleiðslu rafeldsneytis þótt við munum hafa, í gegnum EES-samninginn, aðgang að ýmsum styrkjakerfum ESB sem styðja við rafeldsneytisverkefni. Í öllu falli eru bæði Bandaríkin og Evrópa að hreyfa sig hratt og hafa stjórnmálafólk sem tekur þessi mál föstum tökum. Á meðan sitjum við uppi með ríkisstjórn sem kann að glata samkeppnisforskoti Íslands með aðgerðarleysi og ákvarðanafælni. Þróist mál með þessum hætti getur viðbótarorkuþörfin orðið mun minni en áður hefur verið talið þar sem íslenskt rafeldsneyti gæti átt í erfiðleikum í samkeppni við innflutt rafeldsneyti. Sum munu gleðjast yfir því. Hin hliðin á því er sú að við getum ekki nýtt okkur það forskot sem við höfum til hagkvæmrar orkuöflunar til að skapa verðmætin hér heima. Þetta snýst um pólitískt mat á íslenskum hagsmunum. Að minni hyggju á langtímamarkmiðið að vera það að við framleiðum alla þá endurnýjanlegu orku sem þörf er á til fullra orkuskipta og til að tryggja hóflegan grænan hagvöxt. Hvort sem við tölum um hátækni, landeldi eða aukna grænmetisframleiðslu, svo dæmi séu nefnd. Það er grundvallaratriði að frekari orkuöflun fari í græn verkefni sem stuðla að samdrætti í losun og þau samræmist okkar alþjóðlegu skuldbindingum í loftslagsmálum. Þá forgangsröðun þarf að tryggja. Grundvallarákvarðanir Allar upplýsingar liggja fyrir um hversu mikla orku þarf til þess að ná markmiðum um orkuskipti og grænan hagvöxt. Ný ríkisstjórn þarf að skilgreina markmiðin nánar og ákveða tímarammann. Það er pólitísk ákvörðun og verkefni sem núverandi ríkisstjórn hefur ekki getað leyst í sex ár. Eitt af því sem þvælist fyrir ríkisstjórninni er að ýta út af borðinu hugmyndum um að loka núverandi stóriðju. Þetta þarf að gera strax því í slíku felst engin lausn á loftslagsvanda heimsins heldur einungis útvistun þeirrar framleiðslu til annarra heimshluta og kippir burt einni af stærstu útflutnings- og atvinnugreinum Íslands. Það er svo önnur pólitísk ákvörðun að leysa deiluna um skattgreiðslur til sveitarfélaganna. Sú úrlausn kallar ekki á langan sérfræðilegan undirbúning og er ekki afsökun fyrir frekari töfum. Stöðva vindmyllukapphlaupið Að því er vindorkuna varðar tel ég rétt að ný ríkisstjórn stöðvi kapphlaupið um vindmyllugarða í hverri sveit og komi skikk á málin. Margt bendir til þess að unnt sé að afla nægjanlegrar orku með stórum vindorkugörðum á fáum stöðum. Eðlilegast er að ríkisvaldið ákveði þessa staði fyrirfram út frá hagkvæmni, nálægðar við önnur orkumannvirki, náttúruverndarsjónarmiðum og þjóðaröryggi. Þetta er eina færa leiðin til að ná settum markmiðum í sæmilegri sátt við meirihluta fólksins í landinu. Í kapphlaupinu um vindorkugarða má heldur ekki gleyma þeirri staðreynd að til að geta afhent þá orku inn á flutningskerfið þarf að vera til staðar jöfnunarafl. Erfitt er að ímynda sér það fyrirtæki sem semur um aðgang að vindorku einni, til þess eins að leggja niður starfsemi þegar vindar blása ekki nógu kröftuglega. Þessi staðreynd, sem gjarnan er skautað framhjá í umræðu um vindorku, þýðir auðvitað að stefnumörkum í frekari uppbyggingu vatnsaflsvirkjana þarf að haldast í hendur við vangaveltur um vindorkugarða. Landsvirkjun hefur á liðnum árum sýnt að fyrirtækið sinnir vel viðamiklum og þjóðhagslega mikilvægum verkefnum, samhliða því að skila góðum arði til samfélagsins. Landsvirkjun er þegar komin af stað með undirbúning að vindmyllugörðum á tveimur stöðum og er mikilvægt að þeim verkefnum miði vel áfram. Að því marki sem Landsvirkjun getur ekki sinnt allri orkuöflun með vindmyllum teljum við í Viðreisn að bjóða eigi út einkaréttinn til hæfilega langs tíma á fyrirfram afmörkuðum stöðum. Lög og reglur um eðlileg auðlindagjöld þurfa síðan að liggja skýrt fyrir. Að vita hvað við viljum Öll máttu vita í síðustu kosningum að ríkisstjórnin gæti ekki vegna samsetningar sinnar leyst orkuskiptaverkefnið á eðlilegum hraða. Það er reyndar gömul saga og ný hjá þessari ríkisstjórn þegar kemur að stórum grundvallarmálum. Stjórnarflokkarnir bera eigi að síður sameiginlega ábyrgð á því að láta reka á reiðanum í tvö ár til viðbótar. Áfram munu þeir snúast í kringum sjálfa sig. Það er þeirra mat að hagsmunum þjóðarinnar sé best borgið með því. Metnaðarfullur umhverfisráðherra þarf að vísu ekki að sætta sig við þríhyrndan tangódans hins pólitíska ómöguleika í tvö ár til viðbótar. Það er hans val. Ný ríkisstjórn þarf að koma vel undirbúin. Hún þarf að vinna upp sem mest af þeim tíma sem glatast hefur undanfarin sex ár í kyrrstöðu um ekki neitt og taka nauðsynlegar ákvarðanir. Kjarni málsins er sá að öfugt við núverandi ríkisstjórn þarf næsta stjórn að vita hvað hún vill þegar á fyrsta degi. Og ráðast strax í aðgerðir. Höfundur er formaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Viðreisn Alþingi Orkumál Umhverfismál Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Halldór 29.06.2024 Halldór Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson Skoðun Létt Borgarlína og bráðavandi umferðar Elías B. Elíasson,Þórarinn Hjaltason Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason Skoðun Þetta er tómarúmið ykkar Eva Dögg Jón Kaldal Skoðun Skoðun Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Létt Borgarlína og bráðavandi umferðar Elías B. Elíasson,Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Nýr tækniskóli rís við Flensborgarhöfn í Hafnarfirði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Úr samkeppni í einokun? Sigríður Margrét Oddsdóttir,Anna Hrefna Ingimundarsdóttir skrifar Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Verst fyrir fámennustu ríkin Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Yazan, Kant og siðleg breytni á Íslandi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Dauðinn og skattarnir skrifar Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason skrifar Skoðun Í gíslingu Ríkislögmanns, samtryggingar og spillingar Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Þegar andi Mussolini svífur yfir vötnunum og titlar verða langir Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Af málathöfnum Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Etanól í glansumbúðum Ingibjörg Rósa Björnsdóttir skrifar Skoðun Kæri Jón Kaldal Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Fölsk vernd fæðingarorlofslaga fyrir verðandi feður? Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Gaza - hvað getum við gert? Guðrún María Jónsdóttir,Hulda María Einarsdóttir,Sunna Snædal,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Palestína og Vestur-Sahara – Tvær vonlausar aðskilnaðarhreyfingar Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Græn svæði Rúna Sif Stefánsdóttir skrifar Skoðun HSÍ er okkur öllum til skammar Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Stór skref í átt að réttlæti Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ógreindir víkingar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisátak Reykjavíkur á fullu skriði Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til Ásmundar Einars barnamálaráðherra Brynjar Bragi Einarsson skrifar Skoðun Sjókvíeldi: aðför gegn náttúrunni Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Þarf heppni til að fæðingarorlof með fjölbura gangi upp? Margrét Finney Jónsdóttir skrifar Skoðun Árangursríkur þingvetur skilar samfélaginu í rétta átt Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Sjá meira
Þegar nýjar upplýsingar birtast um lítinn árangur í loftslagsmálum kallar umhverfisráðherra til þjóðarinnar og hvetur hana til að hlaupa hraðar og beisla vindorkuna í þágu orkuskipta. Fá efast um einlægan vilja ráðherrans. Vandi hans felst ekki í andstöðu þjóðarinnar við markmiðin. Hann liggur heldur ekki í skorti á stuðningi á Alþingi. Allt bendir þó til að þetta verði enn eitt verkefnið sem ný ríkisstjórn fái í arf frá núverandi stjórn. Pólitískur ómöguleiki Ráðherrann snýst í raun um sjálfan sig í málinu vegna þess að ríkisstjórnarflokkarnir geta ekki komið sér saman um leiðir til að ná settum markmiðum um orkuskipti. Það er pólitískur ómöguleiki. Vandi ráðherrans felst í samsetningu ríkisstjórnarinnar sem hefur haft 6 ár til að vinna að lausnum en skortir bæði pólitíska sýn og kjark. Að öllu óbreyttu mun ráðherrann því bara halda áfram að snúast um sjálfan sig með nýjum starfshópum, nefndum og fundaferðum þar til kjörtímabilinu lýkur. Á sama tíma blasir við kapphlaup óteljandi innlendra og erlendra fyrirtækja með áform um vindmyllugarða í hverri sveit landsins. Ríkisstjórnin bregst ekki við, nema skipar auðvitað starfshóp sem fjallar að endingu um það eitt að setja þurfi leikreglur. Engin stefnumörkun og engar tillögur. Það er lítið sem ekkert sem bendir til þess að ríkisstjórnin geti komið sér saman um hversu mikla vindorku þarf til að ná eigin markmiðum og semja viðeigandi leikreglur. Nýrrar ríkisstjórnar að ná settum markmiðum En hvað þarf ný ríkisstjórn að gera? Það er kominn tími til að ræða það. Í fyrsta lagi er alveg ljóst að margra ára ákvarðanaleysi hefur komið okkur í þá stöðu að útilokað er að ná settum markmiðum um losun og orkuskipti innan þeirra tímamarka sem lýst hefur verið. Þetta er hinn bitri kaleikur Vinstri grænna og hinna tveggja ríkisstjórnarflokkanna. Það er hins vegar arfleifð sem ný ríkisstjórn fær í fangið. Þetta þurfum við að horfast í augu við. Í öðru lagi þarf að taka af öll tvímæli um hvort markmiðið um full orkuskipti fyrir 2040 nær til alþjóðaflugs eða ekki. Það er langsamlega stærsta orkuskiptaverkefnið. Mér sýnist allt benda til að þessi hluti verkefnisins kalli á lengri tíma en nokkur í ríkisstjórninni þorir að segja. Meðan óvissa ríkir um þetta markmið geta menn heldur ekki komist að niðurstöðu um nauðsynlegt umfang aðgerða, ekki mælt árangur þeirra og ekki ákveðið hraða innviðauppbyggingar. Snúin samkeppnisstaða Hér þarf einnig að hafa í huga að tæknilegar lausnir eru ekki orðnar að veruleika þótt sumar séu í sjónmáli. Þá munu myndarlegar niðurgreiðslur Bandaríkjanna til framleiðslu rafeldsneytis og sambærilegar mótvægisaðgerðir Evrópusambandsins gera samkeppni erfiða. Þetta getur orðið dálítið snúið fyrir okkur þegar kemur að framleiðslu rafeldsneytis þótt við munum hafa, í gegnum EES-samninginn, aðgang að ýmsum styrkjakerfum ESB sem styðja við rafeldsneytisverkefni. Í öllu falli eru bæði Bandaríkin og Evrópa að hreyfa sig hratt og hafa stjórnmálafólk sem tekur þessi mál föstum tökum. Á meðan sitjum við uppi með ríkisstjórn sem kann að glata samkeppnisforskoti Íslands með aðgerðarleysi og ákvarðanafælni. Þróist mál með þessum hætti getur viðbótarorkuþörfin orðið mun minni en áður hefur verið talið þar sem íslenskt rafeldsneyti gæti átt í erfiðleikum í samkeppni við innflutt rafeldsneyti. Sum munu gleðjast yfir því. Hin hliðin á því er sú að við getum ekki nýtt okkur það forskot sem við höfum til hagkvæmrar orkuöflunar til að skapa verðmætin hér heima. Þetta snýst um pólitískt mat á íslenskum hagsmunum. Að minni hyggju á langtímamarkmiðið að vera það að við framleiðum alla þá endurnýjanlegu orku sem þörf er á til fullra orkuskipta og til að tryggja hóflegan grænan hagvöxt. Hvort sem við tölum um hátækni, landeldi eða aukna grænmetisframleiðslu, svo dæmi séu nefnd. Það er grundvallaratriði að frekari orkuöflun fari í græn verkefni sem stuðla að samdrætti í losun og þau samræmist okkar alþjóðlegu skuldbindingum í loftslagsmálum. Þá forgangsröðun þarf að tryggja. Grundvallarákvarðanir Allar upplýsingar liggja fyrir um hversu mikla orku þarf til þess að ná markmiðum um orkuskipti og grænan hagvöxt. Ný ríkisstjórn þarf að skilgreina markmiðin nánar og ákveða tímarammann. Það er pólitísk ákvörðun og verkefni sem núverandi ríkisstjórn hefur ekki getað leyst í sex ár. Eitt af því sem þvælist fyrir ríkisstjórninni er að ýta út af borðinu hugmyndum um að loka núverandi stóriðju. Þetta þarf að gera strax því í slíku felst engin lausn á loftslagsvanda heimsins heldur einungis útvistun þeirrar framleiðslu til annarra heimshluta og kippir burt einni af stærstu útflutnings- og atvinnugreinum Íslands. Það er svo önnur pólitísk ákvörðun að leysa deiluna um skattgreiðslur til sveitarfélaganna. Sú úrlausn kallar ekki á langan sérfræðilegan undirbúning og er ekki afsökun fyrir frekari töfum. Stöðva vindmyllukapphlaupið Að því er vindorkuna varðar tel ég rétt að ný ríkisstjórn stöðvi kapphlaupið um vindmyllugarða í hverri sveit og komi skikk á málin. Margt bendir til þess að unnt sé að afla nægjanlegrar orku með stórum vindorkugörðum á fáum stöðum. Eðlilegast er að ríkisvaldið ákveði þessa staði fyrirfram út frá hagkvæmni, nálægðar við önnur orkumannvirki, náttúruverndarsjónarmiðum og þjóðaröryggi. Þetta er eina færa leiðin til að ná settum markmiðum í sæmilegri sátt við meirihluta fólksins í landinu. Í kapphlaupinu um vindorkugarða má heldur ekki gleyma þeirri staðreynd að til að geta afhent þá orku inn á flutningskerfið þarf að vera til staðar jöfnunarafl. Erfitt er að ímynda sér það fyrirtæki sem semur um aðgang að vindorku einni, til þess eins að leggja niður starfsemi þegar vindar blása ekki nógu kröftuglega. Þessi staðreynd, sem gjarnan er skautað framhjá í umræðu um vindorku, þýðir auðvitað að stefnumörkum í frekari uppbyggingu vatnsaflsvirkjana þarf að haldast í hendur við vangaveltur um vindorkugarða. Landsvirkjun hefur á liðnum árum sýnt að fyrirtækið sinnir vel viðamiklum og þjóðhagslega mikilvægum verkefnum, samhliða því að skila góðum arði til samfélagsins. Landsvirkjun er þegar komin af stað með undirbúning að vindmyllugörðum á tveimur stöðum og er mikilvægt að þeim verkefnum miði vel áfram. Að því marki sem Landsvirkjun getur ekki sinnt allri orkuöflun með vindmyllum teljum við í Viðreisn að bjóða eigi út einkaréttinn til hæfilega langs tíma á fyrirfram afmörkuðum stöðum. Lög og reglur um eðlileg auðlindagjöld þurfa síðan að liggja skýrt fyrir. Að vita hvað við viljum Öll máttu vita í síðustu kosningum að ríkisstjórnin gæti ekki vegna samsetningar sinnar leyst orkuskiptaverkefnið á eðlilegum hraða. Það er reyndar gömul saga og ný hjá þessari ríkisstjórn þegar kemur að stórum grundvallarmálum. Stjórnarflokkarnir bera eigi að síður sameiginlega ábyrgð á því að láta reka á reiðanum í tvö ár til viðbótar. Áfram munu þeir snúast í kringum sjálfa sig. Það er þeirra mat að hagsmunum þjóðarinnar sé best borgið með því. Metnaðarfullur umhverfisráðherra þarf að vísu ekki að sætta sig við þríhyrndan tangódans hins pólitíska ómöguleika í tvö ár til viðbótar. Það er hans val. Ný ríkisstjórn þarf að koma vel undirbúin. Hún þarf að vinna upp sem mest af þeim tíma sem glatast hefur undanfarin sex ár í kyrrstöðu um ekki neitt og taka nauðsynlegar ákvarðanir. Kjarni málsins er sá að öfugt við núverandi ríkisstjórn þarf næsta stjórn að vita hvað hún vill þegar á fyrsta degi. Og ráðast strax í aðgerðir. Höfundur er formaður Viðreisnar.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar
Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Gaza - hvað getum við gert? Guðrún María Jónsdóttir,Hulda María Einarsdóttir,Sunna Snædal,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Palestína og Vestur-Sahara – Tvær vonlausar aðskilnaðarhreyfingar Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun